Rocznicę śmierci artysty uczczono uroczystą mszą w kościele w Starych Wasiliszkach w obwodzie grodzieńskim na zachodzie Białorusi. Odbyło się również spotkanie w tamtejszym Klubie-Muzeum Czesława Niemena.
Słynny muzyk przyszedł na świat 16 lutego 1939 roku jako Czesław Juliusz Wydrzycki. Jego rodzina przeniosła się do Polski w 1958 roku, w ramach ostatniej fali powojennej repatriacji Polaków z Kresów Wschodnich. Artysta zmarł 17 stycznia 2004 r.
Podczas mszy pamięci kompozytora i wokalisty w miejscowym kościele, gdzie młody Czesław Wydrzycki grał na organach, zabrzmiała jego muzyka - odtworzono "Dziwny jest ten świat". - Proboszcz powiedział zebranym, że powinniśmy żyć tak, jak nakazywał nam w tej piosence Czesław Niemen, nasz krajan - powiedział dyrektor Klubu-Muzeum Czesława Niemena Uładzimir Sianiuta. Dodał, że na mszy były obecne dzieci z pobliskiej szkoły uczące się języka polskiego.
Po zakończeniu mszy wspominano artystę w Klubie-Muzeum, mieszczącym się w drewnianym domu, gdzie żyła rodzina Wydrzyckich. Miłośnicy Niemena stworzyli w tym budynku muzeum, zostało ono otwarte w 2010 r. - Opisałam, w jakim stanie był dom, kiedy kręciliśmy film. Był tak zaniedbany, że nawet nie można było wejść do środka. Trudno było wtedy sobie wyobrazić, że kiedyś powstanie tu muzeum - powiedziała reżyser Wiera Sawina, autorka filmu dokumentalnego z 2009 r. "Dziwny jest ten świat” - Czesław Niemen". Była ona jedną z głównych inicjatorek powstania placówki.. Alaksandr Azonczyk z Białoruskiego Uniwersytetu Państwowego zaprezentował film wideo, będący jego impresjami na temat późniejszych, mniej znanych utworów Niemena.
”Świadomość własnej niedoskonałości nie skłania mądrego człowieka do pesymizmu”
Wokaliście zarzucano, że w jego utworach często przejawia się smutek i przygnębienie. W wywiadzie dla Polskiego Radia w 1976 roku Czesław Niemen powiedział, że ten pesymizm jest pozorny. – Świadomość własnej niedoskonałości i śmiertelności nie skłania mądrego człowieka do pesymizmu. Ta świadomość – to jest pewna doza mądrości – mówił Niemen.
Polska poezja
U źródeł twórczości Czesława Niemena leżała wielka wrażliwość artystyczna oraz umiejętność czerpania wzorców z muzyki ludowej i romantycznej. W piosenkach wykorzystywał utwory Adama Asnyka, Kazimierza Przerwy-Tetmajera. Szczególną inspiracją była dla niego poezja Cypriana Kamila Norwida i jego filozofia życiowa, zgodnie z którą - zdaniem muzyka - należy poszukiwać jasnych stron rzeczywistości, mimo poczucia własnej niedoskonałości. – Troska Norwida jako artysty i poety była oparta na świadomości, że się jest niedoskonałym. Tym bardziej nawoływał wszystkich do takiego działania, które pozostawia po sobie piękny ślad – powiedział Niemen.
"Człowiek nie poznał jeszcze piękna świata"
Zapytany ponad 20 lat później, w 1999 roku na antenie Polskiego Radia, co w jego życiu stanowi wartość absolutną i niepodważalną, Czesław Niemen odpowiedział tak. ”Stwórca. Ponieważ wszystko co mnie otacza, jest tak niepojęte, że nie można tego nie dostrzec. To wyzwala zachwyt. Człowiek nie odkrył świata, nie odkrył jeszcze jego piękna. Dlatego bezmyślnie postępuje”.
W tym samym wywiadzie artysta powiedział, że pod koniec 20. wieku dla niego - jako twórcy - najważniejsze jest osiągnięte doświadczenie, które nauczyło go pokory. – Dało mi ono nie tyle poczucie spełnienia – bo za dużo miałem planów i za mało zrobiłem według tych planów. Nauczyłem się niczego nie chcieć. To chciałbym jeszcze w sobie rozwinąć. I może rzeczywiście dojść do prawdziwej ascezy – mówił.
Kariera Niemena
Czesław Niemen już w dzieciństwie zdradzał talent wokalny i pasję muzyczną. Śpiewał m.in. w chórze kościelnym. W latach 50., gdy uczęszczał do szkoły muzycznej w Grodnie, grywał w lokalnym kościele na organach a także występował w zespole szkolnym. Niemen chodził do szkoły muzycznej jedynie przez rok; został wyrzucony za opuszczanie zajęć.
W ramach fali wysiedleń ludności polskiej z Kresów Wschodnich Wydrzyccy trafili do Polski. Czesław rozpoczął naukę w muzycznej szkole średniej w Gdańsku. Uczył się wówczas gry na fagocie, występował w kabaretach i teatrach studenckich. Śpiewał piosenki po hiszpańsku, akompaniując sobie na gitarze.
Na początku lat 60. Niemen zdecydował się brać udział w festiwalach młodych talentów. Związał się także z zespołem bigbitowym Niebiesko-Czarni , z którym nagrał w 1962 r. cztery utwory. Rok później wystąpił z zespołem w paryskiej Olympii. W tym okresie wokalista stopniowo rezygnował z posługiwania się nazwiskiem Wydrzycki, a przyjął lepiej brzmiące nazwisko Niemen - pochodziło ono od nazwy rzeki, płynącej nieopodal miejsca jego urodzenia.
Z Niebiesko-Czarnymi Niemen koncertował po całym kraju, występując także we Francji, Jugosławii i na Węgrzech. W 1964 r. wystąpili w warszawskiej Sali Kongresowej, przed koncertem Marleny Dietrich . Niemiecka aktorka i piosenkarka, zachwycona piosenką " Czy mnie jeszcze pamiętasz " Niemena, nagrała własną wersję z niemieckimi słowami. Rok później, po zakończeniu trasy koncertowej w Jugosławii, wokalista zakończył współpracę z zespołem Niebiesko-Czarni.
Zaczął występować z grupą Akwarele , z którą nagrał płytę " Dziwny jest ten świat ". Utwór tytułowy, wykonany w 1967 r. podczas festiwalu w Opolu, stał się jednym z najbardziej znanych utworów polskiej muzyki rockowej. Nie omieszkano jednak wytknąć Niemenowi podobieństwa jego kompozycji do piosenki "It's a Man's, Man's, Man's World" Jamesa Browna. W tym samym roku piosenkarz wydał kolejny album "Sukces", która szybko zdobył status złotej płyty.
W ciągu kolejnych lat twórczość Niemena odchodziła coraz bardziej od pop-rockowych utworów i ballad na rzecz soulu, muzyki progresywnej i elektronicznej. Eksperymentował z brzmieniami, flirtował nawet z muzyką fusion. Na albumie " Niemen Enigmatic " znalazła się kompozycja " Bema pamięci żałobny rapsod ", napisany do poematu Cypriana Norwida. Do dziś krążek uznawany jest za jedno z najważniejszych wydarzeń w historii polskiej muzyki rozrywkowej. W 1971 r. ukazał się podwójny album " Niemen ", oscylujący stylistycznie od muzyki popowej po jazz i muzykę elektroniczną. Wraz z członkami grupy SBB założył nową formację Grupa Niemen , w składzie której znalazł się m.in. trębacz Andrzej Przybielski.
Niemen rozpoczął także międzynarodową karierę, nagrywając w Niemczech i Stanach Zjednoczonych anglojęzyczne wersje swoich utworów - "It's a Strange World" i "Mourner's Rhapsody" - jednak nie udało mu się odnieść sukcesu za granicą. W 1973 r. Niemen związał się z kolejną formacją, tym razem Niemen Aerolit , której działalność przerwała śmierć perkusisty Piotra Dziemskiego. W tym czasie wokalista zaczął korzystać z syntezatorów, jako jeden z pierwszych polskich artystów. Od 1977 r. pracował solo, komponując muzykę do spektakli Teatru Narodowego w Warszawie. Koncertował w ZSRR, Stanach Zjednoczonych, w Hawanie i Bombaju.
Wprowadzenie stanu wojennego w Polsce w 1981 r. zatrzymało jego karierę. Występował sporadycznie, m.in. na festiwalu Jazz Jamboree w Warszawie a także w Sztokholmie i Londynie. W 1988 r. ukazała się - długo oczekiwana - płyta z nowym materiałem pt. "Terra Deflorata". W latach 90. Niemen poświęcił się także malarstwu i grafice komputerowej. W 2001 r. ukazał się ostatni krążek Czesława Niemena pt. " spodchmurykapelusza ".
Muzyk zmarł 17 stycznia 2004 r. po długiej chorobie. W dniu pogrzebu Niemena, o godzinie 13. w polskich rozgłośniach radiowych usłyszeć można było tylko jeden utwór - "Dziwny jest ten świat".
Do największych przebojów Czesława Niemena należą m.in.: "Pod papugami", "Czy mnie jeszcze pamiętasz", "Czas jak rzeka", a także - "Sen o Warszawie". Artysta tworzył również muzykę teatralną i filmową.
PAP/IAR/agkm
