Odpowiedzią Kościoła katolickiego na rozprzestrzenianie się idei reformacji był Sobór Trydencki (1545-1563). Obok rozważań problemów teologicznych i etycznych kardynałowie podjęli szereg decyzji strukturalnych. W ostatnich dwóch latach obrad Soboru (1562/63) w centrum zainteresowania stanęła także muzyka związana z liturgią. Po burzliwych naradach odrzucony został postulat przywrócenia Kościołowi wyłącznie jednogłosowych śpiewów chorałowych, zbyt silny był opór rozmiłowanych w wysoko zorganizowanej polifonii dostojników duchownych i świeckich władców. Do "uratowania" polifonii dla Kościoła przyczynili się kompozytorzy, którzy jako pierwsi przedstawiali swoje msze ocenie kolegium kardynalskiego. Pośród nich wyjątkowe miejsce zajął Giovanni Pierluigi da Palestrina, którego muzyka, pełna klasycznej równowagi, uznana została za uniwersalny głos kościoła powszechnego.
Sztuka (w tym muzyka) poddana została więc pod nadzór teologów i kardynałów, początkowo dość rygorystyczny. To położyło się cieniem na ostatnich dekadach renesansu, tej wielkiej epoki, która obiecywała ludzkości rychłe nadejście "złotego wieku". Nieuchronne rozczarowanie zaowocowało wzrostem nastrojów pokutnych, goryczy i melancholii. Ulegali jej nawet najwięksi malarze, poeci (Torquato Tasso) czy kompozytorzy, by wspomnieć Orlanda di Lasso, którego ostatnie dzieła mają wyraźnie charakter pokutny i stanowią gorzką refleksję nad marnością życia.
Stopniowo kontrreformacja traci swój bezkompromisowy charakter i obrasta w nowe, bardziej subtelne środki wyrazu. Mogą to być dydaktyczne w swej wymowie spektakle w rodzaju Rappresentatione di anima e di corpo Cavalieriego, wskazującego "maluczkim" prostą drogę do zbawienia. Mogą być znacznie bardziej wyrafinowane dzieła, będące rodzajem egzegezy biblijnej, o teatralnej dramaturgii, pełne kontrastów, afektacji i wirtuozerii. Takie są choćby historie biblijne Giacomo Carissimiego, stanowiące element składowy nabożnych medytacji Wielkiego Tygodnia w Rzymie. Dają one impuls dla rozwoju nowej formy – oratorium, pozostającego w kręgu wątków biblijnych lub hagiograficznych. Apogeum rozwoju tej formy we Włoszech to oratoria Alessandra Scarlattiego (pisane w pierwszych dekadach XVIII w.) – to także realizacja idei Kontrreformacji, jednak na zupełnie innym poziomie.
Ewa Obniska i Magdalena Łoś
***
Tytuł audycji: Między dźwiękami
Data emisji: 26.11.2017
Godzina emisji: 21.00
mc/mko