Suka biłgorajska to staropolski instrument smyczkowy, który nie przetrwał do naszych czasów (używany był jeszcze w XIX wieku). W latach 90. został zrekonstruowany na podstawie akwareli Wojciecha Gersona przez lutnika Zbigniewa Butryna z Janowa Lubelskiego oraz lutnika Andrzeja Kuczkowskiego z Warszawy. Odtworzenia sposobu gry na suce podjęło się niezależnie od siebie dwoje muzyków: Zbigniew Butryn oraz dr Maria Pomianowska z Warszawy.
W 2007 roku Zbigniew Butryn, wraz ze swoim synem Krzysztofem, założył Szkołę Suki Biłgorajskiej. Dr Maria Pomianowska podjęła się również próby odnalezienia instrumentów pokrewnych (suka mielecka, fidel płocka) i od 2010 r. prowadzi na Akademii Muzycznej w Krakowie na Wydziale Instrumentalnym klasę "Fidele kolanowe", gdzie naucza gry na suce biłgorajskiej oraz fideli płockiej.
Zapraszamy do wysłuchania (a także obejrzenia!) koncertu, w którym magiczne dźwięki suki biłgorajskiej prezentują zarówno uczniowie Marii Pomianowskiej: Bart Pałyga, Katarzyna Kamer, Aleksandra Kauf i Barbara Łypik - Sobaniec, jak i Zbigniew oraz Krzysztof Butrynowie.
Koncert był także okazją, by wręczyć po raz pierwszy nagrodę Programu Drugiego Polskiego Radia "Muzyka Źródeł" , której laureatami zostali w tym roku kurpiowska śpiewaczka Marianna Bączek z Bandyś i podlaski skrzypek Zdzisław Marczuk z Zakalinek.
***
SUKA BIŁGORAJSKA (www.pomianowska.art.pl)
Instrument zrekonstruowany na podstawie akwareli Wojciecha Gersona z 1895r.Pudło żłobione z jednego kawałka drewna czereśniowego. Ma kształt zbliżony do skrzypiec. Posiada 4 struny. Badanie terenowe prowadzone po II Wojnie Światowej pozwoliły sprecyzować, że na suce grano tzw. techniką paznokciową . Struny skraca się nie przez nacisk z góry, lecz przez boczny dotyk płytką paznokcia. Technikę paznokciową, jako charakterystyczną dla polskich instrumentalistów, opisał już w XVI w. niemiecki teoretyk Martin Agricola. Paznokciowa technika gry, stanowiąca o oryginalności suki wśród polskich chordofonów ludowych, okazała się przeszkodą nie do pokonania dla muzyków. Dlatego pierwsze zrekonstruowane egzemplarze trafiły do muzeów. Ożywienie zapomnianej tradycji stało się możliwe dopiero w chwili, gdy do muzycznej rekonstrukcji suki wykorzystane zostały bogate doświadczenia Marii Pomianowskiej w grze na pozaeuropejskich instrumentach smyczkowych takich jak sarangi czy morin-chur.
Suka biłgorajska wykonana przez Zbigniewa Butryna fot. Mateusz Borny
***
DR MARIA POMIANOWSKA
Doktor sztuk muzycznych, multiinstrumentalistka, wokalistka, kompozytorka i pedagog. Profesor Akademii Muzycznej w Krakowie oraz dyrektor międzynarodowego festiwalu Skrzyżowanie Kultur. Od 1984 r. prowadzi studia nad unikalnymi technikami gry na instrumentach muzycznych Azji i Europy podróżując do Indii, Chin, Korei, Japonii i na Bliski Wschód. Tworzy pierwszy w Polsce zespół muzyki indyjskiej Raga Sangit.W 1994 r. wspólnie z prof. Ewą Dahlig i lutnikiem Andrzejem Kuczkowskim realizuje z sukcesem rekonstrukcję dwóch zaginionych staropolskich instrumentów smyczkowych: SUKI BIŁGORAJSKIEJ i FIDELI PŁOCKIEJ. Rekonstruując technikę gry na tych instrumentach bazuje na swoich bogatych doświadczeniach w uprawianiu muzyki na fidelach azjatyckich , głównie indyjskim sarangi.W 1995 r. zakłada Zespół Polski, koncentrujący się na prezentacji muzyki ludowej Mazowsza oraz jej związków z muzyką wielkich kompozytorów polskich w tym Fryderyka Chopina. Zespół koncertował na całym świecie. Podczas pięcioletniego pobytu w Japonii (1997-2002) artystka prezentowała w największych salach koncertowych polską muzykę ludową i klasyczną. Zrekonstruowane instrumenty oraz mazowieckie pieśni i melodie wielokrotnie prezentowane były na dworze cesarskim Japonii. Komponowała utwory i koncertowala ze światowej sławy wiolonczelistą Yo Yo Ma . Jako pedagog wiele lat współpracowała m.in. z fundacją J&S Pro Bono, Zamkiem Królewskim w Warszawie oraz festiwalem folkowym „Nowa Tradycja” jako wielokrotny juror konkursu festiwalowego. Artystka wydała 20 płyt, m.in. entuzjastycznie przyjęty przez krytykę album „Chopin na 5 kontynentach”. Płyta ta w 2010 roku osiągnęła 5 pozycję na europejskiej liście światowej muzyki etnicznej i folkowej World Music Charts Europe organizowanej przez Europejską Unię Radiową na 866 nominowanych wydawnictw z całego .
Od 2010 prowadzi w AM w Krakowie na Wydziale Instrumentalnym autorską specjalność studiów „Fidele kolanowe”, gdzie naucza gry na suce biłgorajskiej oraz fideli płockiej. Jest to początek tworzenia pierwszego w Polsce wydziału muzyki ludowej i etnicznej na Akademii Muzycznej. Od 2011 r. tworzy również unikatowe programy muzyczne wraz z muzykami arabskimi i pakistańskimi orgaznizując i tworząc międzykulturowe projekty muzyczne w Azjii i Afryce. W 2012 r. wydała w Pakistanie nagraną wraz z muzykami pakistańskimi płytę zatytułowaną ”Poland-Pakistan. Sound from two continents” oraz DVD nagrane z artystami arabskimi i wydane w Tunezji pt.”Rawabit-Więzy”.W roku 2012 wydała również pierwszą w historii Polski a drugą na świecie monograficzną płytę z muzyką Tekli Bądarzewskiej twórczyni mega hitu salonowego, sprzedanego w XIX w w milionie egzemplarzy na wszystkich kontynentach. Płyta „Zapomniany dźwięk” cieszy sie powodzeniem w Polsce i Japonii. Od 2013r. współpracuje z Włodzimierzem Kiniorskim, co zaowocowało wspólną płytą „Dwugłowy smok” wydaną w listopadzie. W 2013r. stworzyła także zespół LutoSłowianie, który prezentuje związki muzyki Witolda Lutosławskiego z polską muzyką ludową. W grudniu wychodzi jej najnowsza płyta pt.”Witold Lutosławski. Tradycja, kompozycja, improwizacja”.
***
ZBIGNIEW BUTRYN (muzykaroztocza.pl)
Wytwórca instrumentów, basista, skrzypek i suczysta, popularyzator i pedagog, twórca Szkoły Suki Biłgorajskiej.
Usłyszawszy o suce od red. Mariana Domańskiego pierwszy, prototypowy egzemplarz tego instrumentu zbudował w 1993r. na podstawie obrazka na znaczku pocztowym. Jako jedyny podjął się zadania rekonstrukcji gry na suce biłgorajskiej z perspektywy właściwej niegdysiejszym użytkownikom tego instrumentu, czyli z perspektywy muzykantów wiejskich i wędrownych. Rekonstrukcję tę potraktował jako proces - dzieło swojego życia. Zbudował już wiele egzemplarzy instrumentu, nieustannie je poprawiając i udoskonalając. Jako lutnik-amator wykonał w sumie kilkadziesiąt instrumentów: suk, basów, bębnów, skrzypiec ludowych. Korzystając ze swoich kilkunastoletnich doświadczeń prowadzi Pracownię Instrumentów Ludowych w Janowie Lubelskim. Przez wiele lat grał w Kapeli Dudków ze Zdziłowic na basach.
KRZYSZTOF BUTRYN (muzykaroztocza.pl)
Muzyk (suka biłgorajska, skrzypce, bębenek obręczowy, basy, kontrabas), animator kultury i badacz terenowy. Absolwent Instytutu Kulturoznawstwa UMCS. Wraz ze swoim ojcem Zbigniewem Butrynem prowadzi Szkołę Suki Biłgorajskiej, animuje wiele działań warsztatowych i koncertowych w Janowie Lub., Szklarni i Lublinie, m.in. Festiwal "Na rozstajnych drogach".
Jako muzyk grywał z folkowymi grupami Młodzi Janowiacy i Drewutnia. Obecnie jest członkiem Kapeli Braci Dziobaków z Woli Destymflandzkiej, która gra muzykę in crudo. Uczył się grać na skrzypcach od Bronisława Bidy. Pierwsze swoje kroki muzyczne zawdzięcza ojcu, który uczył go grać na suce biłgorajskiej i kontrabasie.
Kapela Butrynów fot. Mateusz Borny
