Zbigniew Herbert: nazywanie mnie klasykiem to określenie obelżywe

- Mam mocne poczucie przynależności do pokolenia, które swą edukację zdobyło w okresie wojny. Wybrałem formę wierszy, ponieważ one narastają w człowieku i przelewanie ich na papier jest zabiegiem stosunkowo szybkim. Sprawą literatury, tak jak każdej działalności człowieka, jest manifest postawy wobec świata, budowanie tablicy wartości - to fragment jednej z archiwalnych wypowiedzi Zbigniewa Herberta, których wysłuchaliśmy w audycji.

Zbigniew Herbert, 1963 r.

Foto: PAP/Cezary Langda

Zbigniew Herbert - serwis specjalny

W wakacyjne piątki w audycji "O wszystkim z kulturą" sięgamy do naszych radiowych archiwów. Przypominamy wybitnych artystów, których głosy na pewno zapisały się w pamięci słuchaczy Dwójki. Jako pierwszy – Zbigniew Herbert, którego 23. rocznica śmierci minęła 28 lipca.

Przed mikrofonem Polskiego Radia poeta opowiadał o swoich książkach, podróżach, fascynacji malarstwem, dzielił się przemyśleniami na temat literatury. Słuchaliśmy między innymi fragmentów rozmów, które ze Zbigniewem Herbertem przeprowadzili Bogdan Ostromęcki i Jerzy Mikke, a także wspomnień krewnych poety i jego przyjaciół. 

Siostra poety, Halina Herbert-Żebrowska wspominała, że Zbigniew Herbert był różnie nazywany przez członków rodziny. - Bynio, Budek, Zbyszek, tak o nim mówiliśmy. Urodził się jako dorodny noworodek z potężnym głosem - mówiła pół żartem.

Posłuchaj

41:51 2021_07_30 17_30_50_PR2_O_wszystkim_z_kultura.mp3 Zbigniew Herbert: nazywanie mnie klasykiem to określenie obelżywe (O wszystkim z kulturą/Dwójka)

 

Według Rafała Żebrowskiego, syna siostry pisarza, była to wyjątkowa rodzina. - Zwarta, lirycznie do siebie się odnosząca. Najwspanialsze wakacje przed wojną spędzili w 1939 roku na Helu. W tym samym roku żołnierze idący na odsiecz Lwowa, a potem wracający po niepowodzeniu i brani do niewoli niemieckiej musieli być dla nich końcem dziecinnego świata. 

Nie zabrakło również wierszy czytanych przez autora "Pana Cogito". Posłuchaliśmy utworów pochodzących z ostatniego nagrania poety. Na początku maja 1998 roku Romana Bobrowska z Radia Kraków zarejestrowała w mieszkaniu na ulicy Promenada w Warszawie ponad 20 wierszy czytanych przez ciężko chorego Zbigniewa Herberta.

W jednym z archiwalnych nagrań Herbert mówił o genezie znanej ze swych wierszy postaci. - Pan Cogito to ktoś w rodzaju współczesnego szarego człowieka, on niejako sumuje doświadczenia, jeśli nie wszystkich ludzi naszej epoki, to przynajmniej tych z mojego pokolenia. Chodzi o Kartezjuszowskie stwierdzenie "cogito ergo sum", jest to jegomość myślący, odczuwający swój czas historyczny. Nie występuję wprost jako autor, ponieważ wydawało mi się, że dobrze będzie stworzyć postać syntetyczną, z którą nie zawsze się zgadzam, ale w jakiś sposób akceptuję.

Czytaj też:

• Paweł Próchniak: wiersze trzeba czytać, zwłaszcza dzisiaj
• Nagroda Literacka im. Herberta. Durse Grünbein: poeta nurkuje w głąb czasu

Poeta dodał także, iż wierszy nie pisze się codziennie, a trzeba się czymś zajmować. - Miałem szansę w życiu zwiedzania różnych interesujących miejsc, moje eseje to nie jest popis erudycji, ale po prostu chęć opowiedzenia tego, co widziałem. 

Katarzyna Herbert, żona poety, wspominała ich wspólne podróże po Francji i Normandii. - Pod koniec lat 80. zwiedzaliśmy południową Francję od strony Atlantyku. Bardzo się nam tam podobało, Herbert chciał tam zamieszkać. W Grecji był dwukrotnie ze swymi przyjaciółmi, rezultatem tamtych podróży był "Labirynt nad morzem", moim zdaniem ten zbiór to jeden z najpiękniejszych jego esejów - podkreśliła.

Sam Zbigniew Herbert określał swe wyjazdy jako podróże po wiedzę i inspirację, a nie w celu przyjemności. - Wielką fascynacją zawsze było lądowanie wieczorem w mieście, którego nie znam, a które przeczuwam. Złożyć walizki w pokoiku hotelowym i zanurzyć się w takie miasto to dla mnie przygoda prawie miłosna. Odkrywanie ulic, architektury spowitej nocą tajemniczością, te moje nocne wędrówki podczas pierwszych wizyt to było jakieś wchłonięcie miasta w siebie. Jest to jedna z form dialogu ze światem - mówił.

Według Adama Zagajewskiego Herbert pisał o malarstwie, gdyż nie mógł i nie chciał pisać o poezji. - Ona z pewnością była rzeczą najważniejszą w jego życiu, ale jednak pisząc o malarstwie, nie zdradzał swych najgłębszych tęsknot. Z drugiej strony pisał prawie wyłącznie o dawnym malarstwie, była to polemika z nowoczesnością. On szukał porządku, jego młodość przypadła na okres potwornego chaosu cywilizacyjnego, a odwiedzane przez niego muzea w miastach Zachodu były symbolami świata uporządkowanego. 

***

Tytuł audycji: O wszystkim z kulturą

Prowadziła: Dorota Gacek

Data emisji: 30.07.2021

Godzina emisji: 17.30

mo