18 maja tego roku mija 100 lat od śmierci Elizy Orzeszkowej
O Orzeszkowej myślę zawsze z miłością i szacunkiem, jest ona dla mnie przykładem pisarza w służbie dobra. Na pewno wiedziała więcej o mrocznych stronach ludzkiej egzystencji, ale wolała, ze względów, które uważała za wyższe, tej swojej wiedzy nie ujawniać. Jak również rzadko dawała poznać swoje gruntowne wykształcenie, samozdobyte dzięki rozległym lekturom. Opisywała ludzi swojej grodzieńszczyzny, drobną szlachtę, Żydów, chłopów, z życzliwością osoby, która ceni tradycję i tradycyjne proste cnoty.
(Czesław Miłosz)
Eliza z Pawłowskich urodziła się w 1841 r. w podgrodzieńskiej rodzinie ziemiańskiej. Mając 11 lat, zaczęła pięcioletnią naukę na pensji sakramentek w Warszawie, tu przyjaźniła się m.in. z Marią Wasiłowską, późniejszą Konopnicką. W poleskim majątku pierwszego męża, Piotra Orzeszki, prowadziła działalność filantropijno-oświatową. Podczas powstania styczniowego aktywnie włączyła się w pomoc walczącym (ukrywała w swoim domu i osobiście przewiozła do granicy Królestwa Romualda Traugutta).
Po upadku powstania, gdy jej męża zesłano na Syberię, zaś majątek skonfiskowano, Orzeszkowa przeniosła się do rodzinnej posiadłości, następnie – do samego Grodna. Tu zaangażowała się w akcje społeczno-kulturalne (przez krótki czas była współwłaścicielką wileńskiej wypożyczalni i księgarni wydawniczej) oraz rozwinęła ożywioną działalność literacką i publicystyczną. Popularność przyniosły jej takie powieści i opowiadania jak Marta, Cham, Meir Ezofowicz, Dziurdziowie, Gloria victis i Nad Niemnem (wyd. w 1888 r.). Dwukrotnie, w 1905 i 1909 roku, kandydowała do literackiej Nagrody Nobla. Zmarła 18 maja 1910 r. w Grodnie.
Zapraszamy na audycję Hanny Szof z udziałem prof. Grażyny Borkowskiej z IBL-u. W audycji rozmowa o Orzeszkowej – osobie publicznej, w swoim czasie bardzo popularnej, cieszącej się autorytetem moralnym, o Orzeszkowej publicystce, działaczce społecznej, w końcu pisarce i nowelistce. Fragment Listu do kobiet niemieckich oraz Autobiografii w listach czyta Olga Sawicka.
