Gdzie są polskie arcydzieła?

Najcenniejszym obrazem w polskich zbiorach jest "Dama z łasiczką" da Vinci. A moglibyśmy mieć dzieła Rafaela, Rubensa, Brueghela, van Dycka, Velázqueza czy Rembrandta. Moglibyśmy, gdyby nie II wojna i rozbiory polskiej sztuki…

Fragment zrabowanego w czasie wojny z Muzeum Narodowego - a odzyskanego w 2011 r. - obrazu Aleksandra Gierymskiego "Pomarańczarka"

Foto: Staszek99/Wikimedia/CC

Gromadzone przez lata i przekazywane z pokolenia na pokolenie zbiory i kolekcje wielkich polskich rodów, a także te zgromadzone w dawnych polskich muzeach, zostały w dużym stopniu rozgrabione w czasie II wojny światowej – wkrótce po agresji niemiecko-sowieckiej na Polskę. Wojenne grabieże to jednak nie jedyne przyczyny utraty bezcennych zbiorów. Część z nich została po prostu sprzedana, rozproszona, oddana w inne ręce – tak czy inaczej wojenna zawierucha przyczyniała się do ich zniknięcia.
Skomplikowane historyczne uwarunkowania sprawiają, że częstokroć trudno wyrokować o prawnym statusie utraconego dzieła. – Biblioteka króla Stanisława Augusta została sprzedana do Krzemieńca Tadeuszowi Czackiemu, później została zarekwirowana przez władze carskie, potem przewieziono ją do Wilna, później do Kijowa, a tam też zmieniała właścicieli – mówił w "Sezonie na Dwójkę" prof. Andrzej Rottermund, opisując meandyrczne losy królewskiego księgozbioru.
Są również oczywiście sytuacje, kiedy wiemy, że jakieś dzieło sztuki, zagrabione niegdyś w Polsce, jest w rękach innych państw i ich muzeów. – O obrazach z Muzeum Puszkina w Moskwie wiadomo, że są z Gdańska – przypominał prof. Rottermund. Cała nadzieja wówczas w dyplomacji, w oficjalnych staraniach, w zabiegach, by dawną własność odzyskać. Nie trzeba dodawać, że to najczęściej bardzo trudne zadanie.
Zapraszamy do wysłuchania rozmowy o dramatycznych losach bezcennych zbiorów, tych prywatnych i tych należących do muzeów, stanowiących część naszego kulturalnego dziedzictwa. O rozproszonych lub zaginionych kolekcjach i zbiorach króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, Elżbiety Sieniawskiej, Muzeum i Biblioteki Krasińskich, Czartoryskich i Zamoyskich z prof. Dorotą Folga-Januszewską, Anną Ekielską i prof. Andrzejem Rottermundem rozmawiała Hanna Maria Giza.