Okrzyknięty zdrajcą
Po zakończeniu II wojny światowej władzę w Polsce przejęła partia komunistyczna. Miłosz początkowo nie był negatywnie nastawiony do nowego systemu. W latach 1945-1951 pracował jako attaché kulturalny PRL w Nowym Jorku i Waszyngtonie, a później jako sekretarz Ambasady w Paryżu. Po powrocie do Polski poeta uświadomił sobie jednak, do jakich negatywnych zmian doszło w kraju po tym, jak zaczęli nim kierować komuniści. Podjął wówczas decyzję o emigracji. Niedługo później udało mu się wyjechać do Francji.
25:52 PR2_AAC 2021_01_04-17-29-41 (1).mp3 O ucieczkach artystów - w tym Czesława Miłosza - z Polski w czasach stalinizmu opowiadali historyk prof. Rafał Habielski i Andrzej Mietkowski. Audycja z cyklu "Ślady pamięci". (PR, 4.01.2021)
Po wyjeździe z Polski Miłosz znalazł schronienie w Maisons-Laffitte, czyli w siedzibie Instytutu Literackiego kierowanego przez Jerzego Giedroycia. Tam zwrócił się do francuskiego rządu z prośbą o udzielenie azylu i go otrzymał.
- Giedroyc był nastawiony, o czym mówił, na kraj, to znaczy na współpracę i pomoc tamtejszym środowiskom. Ta pomoc miała się wyrażać tym, że chciał i mógł zorganizować im coś w rodzaju warsztatu pracy. I rzeczywiście z tego zadania wywiązał się znakomicie, bo Miłosz zaczyna publikować w "Kulturze" i wydaje książki w Instytucie Literackim – tłumaczył prof. Rafał Habielski w audycji z cyklu "Ślady pamięci".
Tymczasem polscy poeci związani ze Związkiem Literatów Polskich uznali Miłosza za zdrajcę i otwarcie potępili jego decyzję o emigracji. Cenzura natomiast zakazała publikacji utworów artysty na terenie Polski. Swoją opinię na temat komunizmu i polskiej władzy Miłosz zawarł na kartach swoich utworów – przede wszystkim w "Zniewolonym umyśle" (1951) oraz w "Zdobyciu władzy" (1952).
W latach 60. Miłosz wyjechał do Stanów Zjednoczonych. Tam podjął posadę profesora na Wydziale Języków i Literatur Słowiańskich Uniwersytetu Kalifornijskiego w Berkeley. W latach 70. utwory poety zaczęły być tłumaczone na język angielski, a on sam zdobywał coraz większą popularność. W1978 roku otrzymał Międzynarodową Nagrodę Literacką Neustadt zwaną małym Noblem.
Powrót po latach
"Kiedy dostałem Nagrodę Nobla, to już całkowicie straciłem kontrolę i tylko włosy wydzierałem z głowy, dowiadując się, kim jestem w oczach innych" – pisał Czesław Miłosz po latach w "Autoportrecie przekornym".
Poeta otrzymał nagrodę 10 grudnia 1980 roku w Sztokholmie. W tym czasie jego twórczość nie była w Polsce znana – wszystko to z powodu cenzury, która wciąż zabraniała publikować na terenie kraju wierszy Miłosza.
39:03 spotkać miłosza___pr iii 80497_tr_0-0_100208201a190fc0[00].mp3 Audycja archiwalna o pobycie Czesława Miłosza w Sztokholmie i przyznaniu mu Nagrody Nobla. Audycja Małgorzaty Mietkowskiej i Marka Maldisa "Spotkać Miłosza". (PR, 10.01.1981)
- Było rzeczą kompromitującą, że osoba, która dostaje Nagrodę Nobla, jest w Polsce nieznana, a jej nazwisko jest wycinane przez cenzurę i książek nie ma w obiegu. Tyczyło się to też tej jego twórczości, która nie ma wymiaru politycznego – mówił historyk prof. Rafał Habielski na antenie Polskiego Radia.
29:43 2020_10_19 17_29_01_PR2_O_wszystkim_z_kultura.mp3 O tym, jak Czesław Miłosz zdobył Nagrodę Nobla. Audycja historyka prof. Rafała Habielskiego i Andrzeja Mietkowskiego z cyklu "Śladami pamięci". (PR, 19.10.2020)
Nagroda otworzyła Miłoszowi możliwość powrotu do ojczyzny. Skorzystał z niej w 1981 roku, gdy po raz pierwszy od trzydziestu lat odwiedził Polskę. Na lotnisku witały go tłumy wielbicieli.
- Kiedy się przemawia do wielu ludzi, najczęściej się niestety mówi banały. Nie chciałbym zaczynać od tego. Dla mnie obecność tutaj nie jest tak łatwa, jak wielu ludzi może myśleć. A to dlatego, że zawsze podkreślam, że byłem człowiekiem bardzo prywatnym, kameralnym i cały ten nagły rozgłos zaskoczył mnie. Nie bardzo umiem dostosować się do tej swojej nowej roli - mówił wzruszony Miłosz dziennikarzowi Polskiego Radia tuż po wylądowaniu w Polsce.
02:07 7 dni w kraju i na świecie [wybrane fragmenty]___4_ wizyta w ojczyźnie - pobyt w polsce czesława miłosza___18529_tr_2-2_98550191a1d7453[00].mp3 Relacja z pobytu Czesława Miłosza w Polsce w 1981 roku. Fragment audycji Sławomira Szofa i Aleksandra Lubańskiego z cyklu "7 dni w kraju i na świecie". (PR, 6.06.1981)
31:10 wokół miłosza___pr iii 82303_tr_0-0_102731711a1b65f5[00].mp3 Jak wyglądała wizyta Czesława Miłosza w Polsce w 1981 roku? Relacja ze spotkania poety między innymi z innymi twórcami, studentami oraz rodziną i znajomymi. Audycja Małgorzaty Mietkowskiej i Marka Maldisa "Wokół Miłosza". (PR, 18.06.1981)
Podczas swojej wizyty poeta spotykał się ze studentami, przedstawicielami Związku Literatów Polskich, a także odwiedził Lecha Wałęsę. Został również uhonorowany doktoratem honoris causa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
29:27 spotkanie z czesławem miłoszem___15821_tr_4-4_100216521a1a536c[00].mp3 Relacja ze spotkania Czesława Miłosza ze studentami. Audycja Zdzisława Maca "Spotkanie z Czesławem Miłoszem" z cyklu "Magazyn reporterów". (PR, 7.06.1981)
Od tego momentu Miłosz regularnie przyjeżdżał do kraju – w 1989 roku odebrał w Krakowie doktorat honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego. W tym czasie w Polsce zaczęto publikować utwory poety – jako pierwszy na rynku wydawniczym ukazał się tomik poezji "Gdzie słońce wschodzi i kędy zapada".
W 1993 roku Miłosz wraz ze swoją drugą żoną Carol przeprowadził się na stałe do kraju i zamieszkał w Krakowie. Rok później został odznaczony Orderem Orła Białego. Poeta zmarł 14 sierpnia 2004 roku i został pochowany w Krypcie Zasłużonych kościoła na Skałce w Krakowie.
jb/jp
Podczas pracy nad artykułem korzystałam z "Autoportretu przekornego" Czesława Miłosza.
