W okresie PRL-u oficjalna narracja historyczna w Zagłębiu koncentrowała się na ruchach robotniczych i kolonizacji regionu przez obcy kapitał. Po roku 1989 w lokalnej historii nastąpiło przesunięcie w kierunku tematów patriotycznych, wielokulturowości regionu i historii klas posiadających (głównie pochodzących z Niemiec rodzin fabrykanckich).
Ze zbiorowej historii usunięto nie tylko historie walk robotniczych, ale i samych robotników –najliczniejszą liczebnie warstwę społeczną w regionie. W oficjalnej narracji brakuje opowieści o czasach najnowszych – PRL-u i latach 90., które w sposób dramatyczny odcisnęły piętno na całym Zagłębiu Dąbrowskim, zmieniając jego charakter.
To kształtowanie zbiorowej pamięci przebiega jednocześnie ze zmianami w krajobrazie, z którego 30 lat temu zniknęły kopalnie, huty i zakłady, a teraz, popadając w ruinę, znikają zabytki przemysłowe. Zmianie uległa również struktura społeczna mieszkańców. Czy na poziomie mikrohistorii (regionu, rodziny) możliwe jest odzyskanie historii klas ludowych, przełamujących półoficjalną narrację historyczną i budowanie na ich bazie regionalnej tożsamości?
Po 1989 roku Zagłębie Dąbrowskie stanęło wobec historycznego dylematu – zniknął przemysł, który definiował ten region od końca XVIII wieku. Co dalej?
- Zmienił się ustrój, zmieniła się klasa polityczna… zniknął przemysł zagłębiowski, który narodził się w końcu XVIII wieku. Powstała idea tworzenia nowej narracji – zauważa dr Beata Abdallah‑Krzepkowska.
Nowa narracja opowiedziana została jednak nie przez zagłębiowskie społeczeństwo, a elity polityczne. Zabrakło w niej jednej z bazowych dla Zagłębia klas – robotniczej. Robotnicy – choć wielu pracuje nadal w strefach ekonomicznych – zostali zepchnięci na margines. Ich miejsce miały zająć idee wolnorynkowego kapitalizmu.
- Wyrzucono całkowicie warstwę robotniczą… a był to jeden z największych ośrodków przemysłowych na ziemiach Królestwa Polskiego! – podkreśla dr Abdallah‑Krzepkowska.
To w tym regionie podgrzewano tygiel kulturowy. Zagłębie stało się przestrzenią, gdzie łączyły się różnorodne tradycje wsi i miasta. Od uwłaszczenia w 1864 roku, do Zagłębia przyjeżdżała głównie ludność zachodniej Małopolski, późniejsza budowa huty przekonała do przyjazdu robotników z całej Polski. Ponadto, Zagłębie niejednokrotnie konfrontowało się z sąsiednim Śląskiem – „irytującym lustrem” regionu, jak wskazują goście Poranka Dwójki.
Czy możliwe jest odzyskanie głosu zwykłych ludzi z historii – tych, których losy oficjalne opowieści pomijają – i uczynienie z ich doświadczeń fundamentu lokalnej tożsamości?
- Tożsamość nie jest narzucana instytucjonalnie – wskazuje dr Abdallah‑Krzepkowska – jeśli założymy, że elity tworzą pamięć, to rzeczywiście była dziura, ale robotnicy nadal byli – nawet bezrobotni czy pracujący na czarno. Ich tożsamość tkwi jak podkładka, z której wybija pamięć zbiorowa.
Z opowieści przekazywanych nie przez zapisy na kartach historii, ale przez codzienne życie mieszkańców, może zrodzić się renesans pamięci Zagłębia Dąbrowskiego.
Wykład dr Beaty Abdallah-Krzepkowskiej pt. "Zagłębie Dąbrowskie - ludowe czy pańskie?" odbędzie się 3 lipca w Muzeum Miejskich Sztygarka.
Gośćmi audycji Poranek Dwójki byli dr Beata Abdallah-Krzepkowska i Marek Pypno z Zagłębiowskiego Towarzystwa Genealogicznego.
Ponadto w audycji:
- Od piątku (27.06) trwa Festiwal Orkiestr Górniczych "Moc Dętych". Do 29 czerwca 2025 roku Zabrze stanie się sceną dla ponad 16 orkiestr, w tym zespołów z Polski, Malty i Katalonii! Wydarzenie rozegra się w trzech lokalizacjach: Szyb Maciej, Strefa Carnall Sztolni Królowa Luiza i Plac Braci Górniczej w Zabrzu. Do wysłuchania śląskich dęciaków zapraszała Patrycja Zisch.
06:32 _PR2 (mp3) 2025_06_28-08-18-27.mp3 Festiwal Orkiestr Górniczych "Moc Dętych" (Dwójka/Poranek Dwójki)
Mariana Kril z jedną z twórczyń ludowych
- W Kazimierzu Dolnym trwa 59. Ogólnopolski Festiwal Kapel i Śpiewaków Ludowych. To najważniejszy festiwal muzyki tradycyjnej w Polsce, gdzie można usłyszeć kilka pokoleń muzykantów i śpiewaków z różnych stron Polski. Festiwal ma charakter konkursowy. Wczoraj na kazimierskim Rynku rozpoczęły się występy muzyków, podzielone na kilka kategorii. Wśród uczestników Festiwalu w Kazimierzu są tacy, którzy - z jednej strony - uczestniczą w nim od wielu lat, z drugiej - od lat marzyli, by zaprezentować kulturę swojego regionu na festiwalowej scenie. A w programie festiwalu - również Targi Sztuki Ludowej, warsztaty w Klubie Festiwalowym, a także wieczorne koncerty. Relację z wydarzenia zdała Mariana Kril.
09:27 _PR2 (mp3) 2025_06_28-08-35-41.mp3 59. OFKiŚL (Dwójka/Poranek Dwójki)
- W cyklu Aleksandry Stec Nasze niematerialne: Zabawkarstwo drewniane ośrodka Łączna-Ostojów >>SŁUCHAJ<<
- Nie zabrakło nas w Sopocie, gdzie odbywa się 24. festiwal Teatru Polskiego Radia i Teatru Telewizji Dwa Teatry.
13:43 _PR2 (mp3) 2025_06_28-09-13-07.mp3 Rozmowa z Michałem Kotańskim dyrektorem artystycznym Festiwalu Dwa Teatry (Dwójka/Poranek Dwójki)
Słuchaliśmy:
7.07 Michel Portal Summer Swing (2:14)
7.13 Hajda Banda Grodzieński (3:17) (płyta poranka)
7.22 Jan Sebastian Bach Sonata g-moll na klawesyn i violę da gamba BWV 1029 cz I Vivace Lucile Boulanger Arnaud De Pasquale (5:34)
7.29 Z lasu Pożenu ja sywi woły (4:29)
7.36 Ed Carlsen, Lambert Loose (3:25)
7.45 Godfrey Finger A Ground d-moll na flet prosty (3:12)
7.55 Wowakin Rutka (2:59)
8.06 Ludovico Einaudi, Maria Callas wyk. Ludovico Einaudi Ensemble
(5:08)
8.13 Felix Mendelssohn Kwartet smyczkowy a-moll, op. 13 nr 2, MWV R22, III. Intermezzo; Allegretto con moto Emerson String Quartet (4:42)
8.26 Sam Kowalski Koniki (2:57)
8.30 Hajda Banda Niepraudzivaya kalina (5:15) (płyta poranka)
8.45 Kapela Jana Szymańskiego Kujon od Chruślina (2:17)
8.54 Yann Tiersen La valse des monstres Lavinia Meijer (3:30)
9.08 Antonio Vivaldi Koncert na skrzypce i orkiestrę smyczkową d-moll RV 243, I. Allegro Giuliano Carmignola Accademia Bizzantina (3:58)
9.22 Alessandro Scarlatti O Cessate Di Piagarmi Nora Fischer, Marnix Dorrestein (4:03)
9.27 Hańba! Zagłębie Dąbrowskie (2:55)
9.48 Bachar Mar-Khalifé Zakrini (4:37)
9.54 Julie Cooper Venus in Sunlight Grey Grace Davidson, Julie Cooper, Oculus Ensemble (4:07)
***
Tytuł audycji: folkowy Poranek Dwójki
Prowadził: Piotr Kędziorek
Data emisji: 28.06.2025
Godzina emisji: 9.30
