Polacy po wojnie

Krajobraz powojennej Polski przedstawiany jest najczęściej w czarnych barwach. Ale czy książki takich autorów jak Jan T. Gross pokazują całą prawdę? Jacy byli Polacy w latach, gdy zaczynał się trudny, pełen trwogi pokój?

Fragm. okładki książki Marcina Zaremby "Wielka trwoga. Polska 1944-1947", Wydawnictwo Znak

Foto: mat. prasowe

Trauma nie kończy się wraz z podpisaniem aktów kapitulacji. Kilkuletnia, straszliwa wojna wpływa na psychikę tak mocno, że jeszcze długo po niej człowiek żyje "wojną zarażony". Najtrudniej jest zaraz po – gdy kraj pokryty jest tysiącami mogił, gdy brakuje podstawowych środków do życia, gdy poczucie zagrożenia, nieokreślonej trwogi, wciąż trwa.
– Okres powojenny został w pewien sposób wyparty z pamięci społecznej – mówił w Dwójce Marcin Zaremba, autor książki "Wielka trwoga. Polska 1944-1947". Wpłynęła na to przede wszystkim propaganda komunistyczna ze swoim mitem odbudowy, zbiorowej euforii, radośnie realizowanych planów. Tymczasem rewersem tego optymistycznego "świtu pokoju", potrzebnego jako mit założycielski wprowadzanego siłą ustroju, było to, co po wojnie nie do uniknięcia: chaos, poczucie tymczasowości, rozbite społeczeństwo, brak instytucji państwowych, głód. Prawdziwy krajobraz powojennej Polski tworzyli, jak się okazuje, nie radośnie maszerujący budowniczowie nowego domu, ale czerwonoarmiści, sprzedajni milicjanci, dezerterzy, bandyci. A w tle: setki tysięcy kalek, sierot i żebraków. Ludzie żyjący z niegasnącym lękiem przed III wojną, przed panoszącym się bezprawiem, przed głodem i chorobą.
Jednym z wątków rozmowy, jaką z Marcinem Zarembą przeprowadziła Hanna Maria Giza, była budząca duże emocje kwestia tez Jana Tomasza Grossa na temat antysemityzmu Polaków i ich współudziale w powojennych zbrodniach dokonywanych na Żydach. – Nie zgadzam się z Grossem, że rozpowszechnione po wojnie poglądy antysemickie należy traktować jako jedyny klucz tłumaczący zachowania społeczeństwa polskiego wobec Żydów – mówił gość Dwójki. Według Marcina Zaremby Gross zupełnie pomija doświadczenia Polaków z czasów II wojny i ówczesne uwarunkowania. Nie znaczy to oczywiście, że jakakolwiek zbrodnia może być przez to usprawiedliwiona. Jak podkreśla historyk, chodzi tu przede wszystkim o zrozumienie pewnych zachowań. 
Zapraszamy do wysłuchania całej rozmowy, w której m.in. o roli milicjantów w antysemickich pogromach, o Polsce-cmentarzysku, na którym panuje wielka, poza wyobrażeniami trwoga.  
Klub Ludzi Ciekawych Wszystkiego w każdą sobotę o godz. 16 – zapraszamy.