Tomáš Garrigue Masaryk nazywany jest "ojcem narodu czechosłowackiego". Urodzony 165 lat temu, 7 marca 1850 Masaryk był pierwszym prezydentem kraju, który powstał po rozpadzie monarchii austro-węgierskiej w 1918 r.
Uczony polityk
Rzadko w historii mamy do czynienia z sytuacją, że wybitny filozof, nauczyciel akademicki wchodzi do świata polityki i staje się równie wybitnym mężem stanu. A tak było w przypadku Masaryka.
Jego sylwetkę przedstawił Sławomir Szof w audycji z cyklu "Postacie XX wieku". Gościem programu, nadanego w 2003 r. była prof. Halina Parafianowicz, specjalizująca się w historii Europy Środkowo-Wschodniej XIX i XX w.
Na zdjęciu.: Tomáš Garrigue Masaryk - pierwszy prezydent Czechosłowacji. 21 grudnia 1918 r. Wikimedia Commons/GFDL /cc. Fot.: Josef Jindřich Šechtl
Słowackie korzenie
- Jego ojciec był Słowakiem - mówiła prof. Parafianowicz - ale matka pochodziła ze zniemczonej rodziny czeskiej. I w domu posługiwano się językiem słowackim bądź niemieckim. Przyjmując formułę narodu czechosłowackiego, Masaryk często potem podkreślał, że właściwie był Słowakiem.
Filozof, myśliciel, uczony, profesor akademicki w Wiedniu, potem na Uniwersytecie Karola w Pradze. Jak to się stało, że został przywódcą powstałego w 1918 r. nowego państwa - Czechosłowacji? Wyjaśniała to w audycji prof. Halina Parfianowicz, przypominała główne etapy politycznej kariery Masaryka.
- Początkowo nie myślał o niepodległej Czechosłowacji, raczej o poszerzonej autonomii, o możliwości rozwoju narodowego - słyszymy w komentarzu.
Niezależność Czechów i Słowaków
Masaryk dwukrotnie był posłem do parlamentu austriackiego , najpierw od 1891 do 1893 roku z ramienia Partii Młodych Czechów i ponownie w latach 1907-1914. Wtedy reprezentował Partię Realistyczną, która wystąpiła z ideą autonomii ziem czeskich w ramach Austro-Węgier.
I wojna światowa otworzyła przed wieloma narodami nowe perspektywy. - I właściwie dopiero wtedy możemy mówić o narodzinach Masaryka jako autentycznego polityka - stwierdziła prof. Parfianowicz.
Na emigracji
Gdy wybuchła I wojna światowa, Tomáš Masaryk zmuszony był do opuszczenia kraju. Groziło mu aresztowanie i oskarżenie o zdradę. Udał się do Genewy, potem do Włoch i Anglii, gdzie rozpoczął agitację na rzecz niepodległości Czechów. Zyskał też swobodę działania wśród czeskiej emigracji.
Zjazd czeskich i słowackich organizacji emigracyjnych odbył się w czerwcu 1915 r. we Włoszech. Wtedy zaczęła pojawiać się myśl o stworzeniu wspólnego państwa, ale działającego na zasadach partnerstwa, równości. Popierali ideę federacji Czechów i Słowaków.
- Masaryk, opracowując wstępne pomysły odnośnie przyszłego państwa czeskiego, tej historycznej Bohemii, podkreślał mocno ten element narodowy - słyszymy w komentarzu.
Tomáš Garrigue Masaryk wraz z córką Olgą. Powitanie na dworcu kolejowym w Pradze. 21.12.1918. Wikimedia Commons/GFDL /cc. Fot.: Josef Jindřich Šechtl
Dlaczego Garrigue?
Żoną przyszłego prezydenta Czechosłowacji była Amerykanka Charlotte Garrigue. - Przyjął jej nazwisko - powiedziała prof. Parfianowicz. - Lubił używać tej pełnej nazwy Tomáš Garrigue Masaryk, zawsze to podkreślał.
Amerykańskie pochodzenie żony bardzo pomogło Masarykowi podczas pobytu w Stanach Zjednoczonych. Budował sieć kontaktów politycznych, docierał do ludzi z kręgów rządowych, szukał poparcia. Udało mu się spotkać z prezydentem Woodrowem Wilsonem i przekonać do idei powołania nowego państwa. 18 października 1918 r. Masaryk, stojąc na stopniach waszyngtońskiego Kapitolu, proklamował niepodległość Czechosłowacji.
Dzień wolności
W Pradze Republikę Czechosłowacką proklamowano 14 listopada 1918 r. - Ta radosna wiadomość zastała go podobno na ulicy w Nowym Jorku - mówiła historyk - ale Masaryk miał do załatwienia jeszcze parę spraw z establishmentem amerykańskim. Zabiegał o pomoc finansową. Do kraju wrócił dopiero 21 grudnia.
W Pradze witały go wiwatujące tłumy. Miał wtedy 68 lat. Urząd prezydenta pełnił przez następnych 17 lat, do grudnia 1935 r.
Tomáš Masaryk i Karol Čapek, autor wielotomowych "Rozmów z T. G. Masarykiem". Wikimedia Commons/dp. Źr.: Dějiny zemí Koruny české
Kult Masaryka
Jeszcze za życia stał się legendą. Kult Masaryka stworzył Karol Čapek, autor wielotomowych "Rozmów z T. G. Masarykiem" . - Otoczony był nimbem wielkiej tajemniczości, nie tylko miłości – stwierdziła prof. Halina Parfianowicz. Złośliwi krytycy, bo takich też miał, porównywali go czasem do cesarza Franciszka Józefa, ale zapamiętano go jednak jako twórcę nowego państwa, które po tylu wiekach w końcu zaistniało na mapie politycznej Europy.
W grudniu 1935 r. 85-letni Masaryk podjął decyzję ustąpienia z funkcji prezydenta. Zmarł 14 września 1937 r.
Archiwalne nagranie
W Archiwum Polskiego Radia zachowało się wystąpienie 1. prezydenta Czechosłowacji na temat demokracji.
- Demokracja jest nie tylko czystą formą państwa, lecz również sposobem życia społecznego i osobistego jego obywateli - mówił Tomáš Garrigue Masaryk w 1928 r. - Sukces wewnętrzny czy międzynarodowy zakłada istnienie zgody wszystkich, co do głównych kierunków postępowania. Państwo nie jest tylko mechanizmem zaś polityka techniką sprawowania władzy.
Jaki był jego stosunek do Polski? Dlaczego nie spotkał się marszałkiem Józefem Piłsudskim? Co sądził o demokracji? Posłuchaj komentarza na temat legendarnego twórcy Czechosłowacji.
bs
