O dawnych zwyczajach związanych z obchodami Wielkiego Tygodnia opowiedzą mieszkańcy Gdowa w Małopolsce, Szypliszek na Suwalszczyźnie oraz w Bojszów na Ziemi Pszczyńskiej.
Wielki Post nierozerwalnie łączył się ze… zmywaniem naczyń. Dawniej do postu podchodzono bardzo rygorystycznie: jedzono groch, kaszę, kapustę, ziemniaki okraszone olejem roślinnym. Zanim jednak na dobre go rozpoczęto, bardzo dokładnie szorowano wszystkie naczynia, by nie został na nich choćby ślad tłuszczu.
W Gdowie, po poświęceniu palm w Niedzielę Palmową, robiono z nich krzyżyki, które późnej wbijano w pole. Miały chronić przed gradobiciem i powodziami. Zazwyczaj te małe apotropeiony zanoszono na pola wieczorem w Wielki Czwartek lub świtem w Wielki Piątek. Po drodze warto było obmyć ręce w strumieniu – miało to wyleczyć kurzajki. W Wielki Czwartek ludność szła do kościoła, po czym odbywał się symboliczny sąd nad chrystusowym zdrajcą – goniło się Judasza.
- Chłopcy robili sobie „kłapoce”, do kawałka drewna przymocowując drewniany młotek i gonili Judasza. Najpierw koło kościoła, potem gdzieś po wsi. Taka tradycja. A wieczorem chodzono i robiono gospodarzom różne psoty. Zabierano im narzędzia, bramy sprzed domów. A nawet i wygódki! – mówiła jednak z rozmówczyń.
- Ale traktowano to z przymrużeniem oka! – dodał inny Gdowianin – Teraz to nawet policja jeździ ze wzmożoną czujnością, żeby te psoty nie były takie dokuczliwe… Ale teraz one są bardziej prymitywne. Raczej robią szkodę. Ostatnio ktoś okna lakierem wymalował na czarno. Ludzie spali do południa, bo im ciemno było.
Okres Wielkiego Tygodnia był czasem wzmożonych prac okołodomowych i przygotowań do Wielkanocnej uczty. Co bogatszych stać było na zabicie wieprza i zrobienie szynki. Biedniejsi zadowalali się ciastami.
- Wielki Piątek był wielkim świętem. Nie można było słuchać radia! Czy nawet głośno się zachowywać! Dzieci musiały być grzeczne i siedzieć w domu. Gospodynie przygotowywały potrawy do święcenia. Co było w koszyczku? Kiełbasa, szynka, ale i bywały koszyczki z samymi jajkami! To zależało od dobrobytu – wspominała rozmówczyni.
Mieszkaniec Gdowa od 30 lat jest członkiem straży (pożarnej), która stoi przy grobie Chrystusa. Od piątku całą noc do rezurekcji w sobotę. Po rezurekcji, w białych rękawiczkach i 100-letnich hełmach – ładnie to wygląda, jak wspomina rozmówca.
- A mnie się zawsze podobało we wielkim tydniu: Wielki Czwartek, Wielki Piątek i Sobota – mówił mieszkaniec Bojszowa, na Śląsku. – Za bajtli chodzili my „klapać”. Stawaliśmy przy krzyżu, który był najdalej od wsi i śpiewaliśmy „Któryś za nas cierpiał rany…”, potem przy świętym Florianie śpiewaliśmy, potem przy Janie Chrzcicielu… To my tak chodzili 3 razy do dnia. A w sobotę po połedniu, tośmy sobie zrobili kukłę Judasza. Jak już obeszliśmy wszystkie te boże męki, to brali my tę kukłę, szturchali ją i szli do Młynówki, tam my go spalili i wciepali do tej Młynówki…
Kobieta z Ziemi Pszczyńskiej wspomina mycie głowy w wodzie ze strumyka przy brzózkach – żeby mieć piękne, bujne włosy. Jajka nasza rozmówczyni przygotowywała z matką: nurzając je w korze (dla brunatnej barwy) czy burakach (by były czerwone).
Przeczytaj także:
Wielki Tydzień w dr Barbary Ogrodowskiej
W audycji usłyszeliśmy także pieśni pasyjne w wykonaniu Joanny Słowińskiej, nagrania z płyt „Delashena” Shadi Fathim, Bijan Chemirani [Buda Music 2018] oraz „Sleeping Spirals” Hannah James, Toby Kuhn [JigDoll Records 2021].
Zaprosiliśmy także na spontaniczny, benefitowy koncert Trio Mandili i Karoliny Cichej w Hydrozagadce. Wydarzenie odbędzie się już dziś, a dochód z niego w całości wesprze ofiary wojny w Ukrainie!
***
Tytuł audycji: Źródła
Prowadził: Kuba Borysiak
Materiały z badań terenowych: Piotr Kędziorek
Data emisji: 13.04.2022
Godzina: 15.15
