Jedną z głównych grup etnicznych największego muzułmańskiego państwa świata, czyli Indonezji, jest grupa Minangkabau z Zachodniej Sumatry. W jej centrum są kobiety, które nie tylko zarządzają domem, ale są kręgosłupem społeczności. Może się to wydać dziwne w kontekście islamu, ale tradycja matrylokalności i matrylinearności na Sumatrze Zachodniej sięga daleko w przeszłość dziejów archipelagu (jeszcze przed nastaniem tam islamu).
O roli kobiet w kulturze Minangkabau opowiada w „Źródłach” dr Maria Szymańska-Ilnata – muzykolożka, antropolożka kultury i kuratorka w Muzeum Azji i Pacyfiku, autorka książki „Kultura muzyczna Sumatry Zachodniej i jej przemiany”.
dr Maria Szymańska-Ilnata: „Kultura muzyczna Sumatry Zachodniej i jej przemiany”.
- W społeczności Minangkabau ludzie szczycą się tym, że potrafią dobrze połączyć androcentryczność islamu ze swoimi starszymi tradycjami, które prawdopodobnie ukształtowały się jeszcze przed czasem napływu tej religii do Indonezji. Jest tu pewien podział na te sprawy, które są wewnętrzne – dotyczą rodziny i tam działają głównie kobiety: naradzają się między sobą, podejmują decyzje. Natomiast na zewnątrz rodzinę reprezentuje mężczyzna. To znaczy jest reprezentantem, który ma za zadanie przedstawić to, co zostało ustalone w domu przez kobiety – wyjaśnia zasady Minangkabau dr Maria Szymańska-Ilnata. – W ten sposób ta społeczność opisuje relacje między kobietami i mężczyznami. I argumentuje to, że kobiety mają decydujący wpływ na losy rodziny.
Matrylokalność, mężczyzna jest gościem kobiety
Dom należy do kobiety i jest dziedziczony właśnie w linii żeńskiej, przez najstarszą córkę. Ale to nie wszystko. Dziedziczenie w linii żeńskiej obejmuje także pola uprawne i wszelkie dobra materialne, tradycyjne, przekazywane z pokolenia na pokolenie.
- Tutaj możemy powiedzieć, że mężczyzna, tak jest to często określane, pełni rolę gościa w domu swojej żony, ponieważ po ślubie najczęściej przeprowadza się właśnie do domu żony – wskazuje nasza rozmówczyni. – Tak to ludzie Minangkabau określają. Ciekawe jest też to, że mężczyzna ma mniej do powiedzenia w kwestii na przykład wykształcenia czy zamążpójścia swoich własnych dzieci! Za to bardziej liczą się z jego zdaniem jego siostry I tu ma więcej do powiedzenia także odnośnie potomków swoich sióstr.
Zgodnie ze zwyczajem, jeżeli żona umrze, jej mąż powinien wrócić do domu matki. Gdzie – co częste – władzę pełni już jedna z jego sióstr… Tak stanowi niepisane prawo Minangkabau. Jednak czy te zwyczaje są przestrzegane? Maria Szymańska-Ilnata mówi o „strażnikach tradycji” w tym społeczeństwie. To osoby znające tradycyjne prawo, u których rad zasięgają członkowie społeczności.
- Jeżeli właśnie odbywać się ma jakaś uroczystość, taka osoba decyduje o tym, które elementy uroczystości przysługują danej rodzinie. Bo to też zależy od statusu rodziny. I takie osoby pilnują, by wszystko się odbywało zgodnie z tymi przekazanymi im przez przodków regułami – wskazuje badaczka.
Talempong – cenne dziedzictwo kobiet Sumatry
Jest pewien odłam sztuki przeznaczony (przynajmniej dawniej) dla kobiet. To muzyka odgrywana na gongach talempong. Talempong to zestaw pięciu-sześciu gongów – cennych instrumentów, należących do spuścizny dziedziczonej przez kobiety. Tradycyjnie zespoły talempong składały się wyłącznie z kobiet. Uświetniały np. ceremonię wesela. Kobiety grały choćby podczas procesji, kiedy rodzina panny młodej szła do domu mężczyzny, żeby go przyprowadzić do domu jego żony.
Dziś na talempong grają także mężczyźni, jednak nie ma zespołów koedukacyjnych. Dawniej dla panów przeznaczone były inne instrumenty – strunowe czy dęte.
Dziedzictwo Minangkabau a migracja
Społeczność Minangkabau migruje po archipelagu m.in. w poszukiwaniu pracy. W dużej mierze to mężczyźni są odpowiedzialni za finansowy dobrobyt kobiet w swojej rodzinie. Ojcowie powinni zadbać o zbudowanie domu córce, bracia – o pomoc finansową młodszej siostrze, wujowie – o bogactwo siostrzenic. Z tego powodu mężczyźni częściej opuszczali Sumatrę Zachodnią i gdzie indziej szukali źródeł utrzymania.
- Tu dochodzimy do rzeczy bardziej skomplikowanych. Jest to podział na harta, pustaka, tingi i rendach, czyli to dziedzictwo „wysokie”, które wynika z klanu, z pochodzenia i dziedzictwo „niskie”, czyli to, czego rodzina się dorobiła. Ta tradycja dziedziczenia nie dotyczy dziedzictwa, które powstało w wyniku dorabiania się mężczyzny
Ci zaradni
Geneza nazwy społeczności Minangkabau łączy się z popularną w Indonezji legendą. Sumatra Zachodnia była najeżdżana przez Jawajczyków. Ludzie Minangkabau chcieli obronić swoją ziemię. By uniknąć rozlewu krwi, zaproponowali symboliczną walkę dwu bawołów. Ustalono, że Jawajczycy wystawią swoje zwierzę, a Minangkabau swoje. Ludność Sumatry Zachodniej zastosowali podstęp. Wystawili młodego bawołu, któremu owinęli rogi metalem i głodzili przez kilka dni. Kiedy młody bawół zobaczył dużego jawajskiego, chciał napić się mleka i szukając wymion ugodził w brzuch zwierzę Jawajczyków. Tym sposobem Minangkabau zwyciężyli najeźdźców i ocalili swoją ziemię.
Legenda ta jest też wytłumaczeniem charakterystycznych dachów domów na Sumatrze Zachodniej. Są one zakończone takimi wysokimi sterczynami, które mają symbolizować właśnie rogi bawołu. A co oznacza sama nazwa? Właśnie „zwycięski bawół”.
***
Tytuł audycji: Źródła
Prowadził: Krzysztof Dziuba
Data emisji: 8.03.2024
Godzina emisji: 15.15
