- Wiara w spiskową teorię zwalnia nas od myślenia i daje silne poczucie, że jesteśmy ważni. Skoro cały świat sprzysiągł się przeciwko nam... - wyjaśniał Janusz Tazbir w audycji z cyklu "Zapiski ze współczesności". Profesor podał też przykłady swoich "ulubionych" teorii spiskowych. Jedna to hipoteza, że do rewolucji bolszewickiej doprowadzili Żydzi amerykańscy, by powstrzymać gwałtowny rozwój gospodarzy Rosji. Druga dotyczy początków chrześcijaństwa i postaci Świętego Pawła z Tarsu. Jak wiadomo, wbrew Świętemu Piotrowi dążył on do rozpropagowania nowej religii wśród wszystkich narodów, nie tylko wśród Żydów. Nie brakuje takich, którzy twierdzą, iż miało to służyć rozbiciu imperium rzymskiego od środka, a sam Paweł był agentem Sanhedrynu.
W pewnym sensie młodzieńcza fascynacja historycznym zmyśleniem i potrzeba odróżnienia go od prawdy zdeterminowała całą życiową drogę Janusz Tazbira. Wszystko zaczęło się bowiem od czytania powieści historycznych i nasuwającego się w trakcie lektury pytania: co było prawdą, a co fantazją autora. Przez dziesięciolecia swojej naukowej działalności Janusz Tazbir dokonał wielu takich ustaleń. Ze względów politycznych i ograniczeń cenzorskich, nałożonych w PRL-u na badania wieków XVIII i XIX, Janusz Tazbir zajął się wcześniejszymi stuleciami. Tak stał się wybitnym znawcą kultury staropolskiej oraz reformacji i kontrreformacji w Polsce.
Mieszkający przez blisko pół wieku w Polsce Ludowej, bohater Dwójkowego cyklu przekonał się też, jak często spiskowe teorie wykorzystywane są przez rządzących. Najbardziej oczywistym przykładem jest oczywiście rok 1968. Wspominając ten trudny i wstydliwy moment dziejowy, Janusz Tazbir przywołał efektowną anegdotę z udziałem słynnego językoznawcy, profesora Doroszewskiego. Ten zapytany, jak się pisze "syjonista", miał odpowiedzieć: "teraz to już nie wiem, ale przed wojną pisało się przez 'ż'".
Więcej o historycznej pasji i zmaganiach z cenzurą, ale też o pozahistorycznych fascynacjach profesor Janusz Tazbir opowiedział w cyklu "Zapiski ze współczesności". Audycję przygotowała Hanna Maria Giza.
(mm/kul)
