Festiwal Actus Humanus na antenie Dwójki >>>
Zespół Huelgas Ensemble powstał w 1971 roku z inicjatywy Paula Van Nevela przy Schola Cantorum Basiliensis. Nazwa wzięła swój początek od cysterskiego założenia klasztornego nieopodal hiszpańskiego Burgos. Kariera formacji trwa nieprzerwanie od ponad czterech dekad i jej muzycy wciąż uważani są za autorytet w dziedzinie interpretacji muzyki średniowiecznej i renesansowej. Pierwotnie zainteresowania Huelgas Ensemble oscylowały wokół muzyki współczesnej, szybko jednak przeniosły się na dzieła wcześniejsze, co ma bezpośredni związek z charakterem poszukiwacza, którym odznacza się Van Nevel – dzięki jego tytanicznej pracy światło dzienne ujrzały nieznane współczesności kompozycje Nicolasa Gomberta, Claude’a Le Jeune’a, Johannesa Ciconii, Pierre’a de Manchicourta i wiele innych, znanych dotąd jedynie w zamkniętych kręgach garstki wyspecjalizowanych muzykologów, w dodatku przede wszystkim teoretycznie. Członkowie Huelgas Ensemble zgłębiają także tajniki dawnych technik wykonawczych oraz dążą do zrozumienia poglądów na muzykę w dawnych wiekach i osadzenia jej w szerokim, społecznym, historycznym i kulturowym kontekście. [...]
Tak też będzie podczas środowego występu w Kociele Świętego Jakuba. Huelgas Ensemble zaprezentuje kolędy i inne pieśni bożonarodzeniowe powstałe na przestrzeni ponad 500 lat. Oto, co o programie "Mirabile Mysterium" pisze Paweł Szczepanik:
Wielowątkowość Bożego Narodzenia skrzętnie była wykorzystywana w sztuce europejskiej na przestrzeni wieków. Inspiracją dla artystów wszelkich specjalności był nie tylko samcud narodzin Zbawiciela, ale i szereg wydarzeń opisanych w NowymTestamencie. Od Zwiastowania po ucieczkę do Egiptu,mnogość wydarzeń i cudów związanych z przyjściem na świat Chrystusa była opiewana także w muzyce, zarówno o proweniencji tradycyjnej, jak i powstałej w kręgach oświeconych – klasztornych i akademickich. Ponad pół tysiąca lat dzielące rok 1300 i 2. połowę wieku XIX daje niezwykłe świadectwo, jak istotną dla artystów były wiara i wyrosła z niej twórczość. Anonimowe kompozycje krążące swobodniemiędzy ośrodkami twórczymi, znane we wszystkich krajach europejskich popularne kolędy – dyfuzjamuzyki następowała automatycznie i dynamicznie, obejmując niemal cały Stary Kontynent i pokazując nadzwyczajną rolę Narodzenia Pańskiego w życiu jego chrześcijańskichmieszkańców.Szczęśliwie dla potomnych szczerość i zaangażowanie owocują fenomenalnymefektem artystycznym, nie pozostawiając obojętnym nikogo spośród słuchaczy.Wspólne dziedzictwo kulturowe na to nie pozwala.
Wątkom związanym z przyjściem na świat Jezusa, pojawiającym się w twórczości muzycznej od wieków średnich po połowę XIX wieku przyjrzyjmy się bliżej, od narodzin w Betlejem i anonimowego motetu datowanego około roku 1300 zaczynając. Balaam de quo vaticinans jest drugą z trzech części odnalezionej w Bodleian Library w Oksfordzie sekwencji zatytułowanej Epiphaniam Domino canamus gloriosam i przeznaczonej na święto Objawienia Pańskiego, jednak opisywany fragment dopiero zapowiada narodziny Chrystusa i wizytę Mędrców zeWschodu, w zapowiedzi tej słychać oczekiwanie i nadzieję. Kolejnym dziełem jest XVI-wieczny motet Mirabile Mysterium Jacobusa Gallusa, słoweńskiego kompozytora znanego także jako Jacob Handl. Łaciński tekst renesansowego utworu rozpisanego na pięć głosów mówi o "cudownej tajemnicy” Wcielenia, o Bogu, który stał się człowiekiem. Tajemnicę Gallus precyzyjnie zawarł w muzyce pełnej dysonansów i obfitującej w zaskakujące przebiegi rytmiczne. Inaczej Narodzenie Pańskie rozumiał Gerónimo Luca, hiszpański autor licznych villancicos de navidad, czyli pieśni o narodzeniu lub – wprost – kolęd, jak Este niño que es sol del Aurora. Z natury swej villancicos, czyli – i nie ma w tym określeniu nic deprecjonującego – piosenki, były oparte na prostym rytmie, melodyjne i łatwe do zapamiętania i odtworzenia. Ta bardzo popularna na Półwyspie Iberyjskim między XV a XVIII wiekiem forma muzyczna dzięki swej prostocie była idealnym nośnikiem radosnych i istotnych treści, także religijnych, rozpowszechniała się szybko i nad wyraz skutecznie.
Pośród uświęcenia, czułości i radości na potępienie zasługiwał bezwzględny król Herod Wielki, który, zgodnie z historią opisaną w Ewangelii św. Mateusza, na wieść o przyjściu na świat króla żydowskiego wymordował chłopców narodzonych w Betlejem i okolicach. Pytanie o okrutny postępek Heroda stawia utwór Hostis Herodes impie, datowany około roku 1320, przeznaczony na święto Epifanii, którego tekst oparty jest na pochodzącym z V wieku słynnym hymnie A solis ortus cardine autorstwa Caeliusa Seduliusa. Ta anonimowa kompozycja to piękne rozważanie istoty panowania Chrystusa i wyraz składanego Mu hołdu. Także na święto Objawienia powstał motet Jeana Moutona, francuskiego kompozytora, nauczyciela Adriana Willaerta, zatytułowany Interrogabat magos Herodes quod signum. Ten rozpisany na cztery głosy motet przytacza pytanie Heroda kierowane do Magów o znak zwiastujący narodziny Chrystusa i zapowiadający zarządzoną przez króla rzeź. Tragiczne konsekwencje działań Heroda pokazuje motet Vox in Rama na pięć głosów Giachesa deWerta oraz A voice from Ramah was there sent Bertranda Luard-Selby’ego, zamykając w krótkiej opowieści tragedię matki, której synowie zostali zamordowani.
Wreszcie wątek pokłonu Mędrców, którzy, według Ewangelii św. Mateusza, podążali za gwiazdą ku Betlejem, by ofiarować nowo narodzonemu Dziecięciu dary. Ich podróży i hołdowi poświęcają swe utwory: franko-flamandzki kompozytor doby renesansu Pierre de Manchicourt – sześciogłosowy motet Reges Terrae, Jan Pieterszoon Sweelinck – Ab Oriente, rozpisany na pięć głosów motet ze zbioru Cantiones sacrae z 1619 roku, i Peter Cornelius – Drei Könige, romantyczną pieśń z 1856 roku zawartą w cyklu Weihnachtslieder dedykowanym siostrze kompozytora. Zróżnicowanie stylistyczne okazuje się tylko pozorne, twórczość związana z Narodzeniem Pańskim zbudowana jest na przekazującym istotną nowinę słowie. A może raczej: wcielonym Słowie?
Transmisję z Gdańska poprowadzi Magdalena Łoś.
Program:
Mirabile Mysterium – historia Bożego Narodzenia w Europie 1300-1850
Anonymus ca. 1300 Balaam de quo vaticinans
Jacobus Gallus 1550–1591 Mirabile Mysterium
Jerónimo Luca ca. 1630 Este niño que es sol del Aurora
Christmas Carols Collection 1871 Carol for Christmas-Eve
*
Anonymus ca. 1320 Hostis Herodes Impie
JeanMouton ca. 1459–1522 Interrogabat Magos Herodes
Giaches deWert 1535–1596 Vox in Rama
Bertram Luard Selby XIX w. / 19th c. A voice from Ramah was there sent
*
Anonymus ca. 1300 Vincti Presepio
Pierre deManchicourt ca. 1510–1564 Reges Terrae
Jan Pieterszoon Sweelinck 1562–1621 Ab Oriente
Peter Cornelius 1824–1874 Drei Könige
*
Breviary of Paris 1736 Quae stella sole pulchrior
AntónioMarques Lésbio 1639–1709 Dexen que Llore mi Niño
11 grudnia (środa), godz. 19.30
