Studiował medycynę, śpiewał w kabarecie "Zielony Balonik", przyswoił dla polszczyzny kanon literatury francuskiej, był autorem "Wiadomości Literackich" i "Kuriera Porannego". Najwięcej emocji budził jako bohater szopek - w "Perskim Oku" przedstawiony jako Lift Boy wywoływał ataki części prasy i intelektualistów. Boje z Boyem prowadził m.in. Karol Irzykowski, który zaatakował go w słynnym pamflecie "Beniaminek. Rzecz o Boyu Żeleńskim".
57:29 Dwójka Klub Ludzi Ciekawych Wszystkiego 14.6.2014.mp3 Tadeusz Boy-Żeleński - pisarz precyzyjny niczym skalpel. Audycja Hanny Marii Gizy. (PR, 14.06.2014)
Od pediatrii do Zielonego Balonika
Stanisław Przybyszewski – prowokator z cyganerii krakowskiej
Przyszły pisarz, poeta, tłumacz literatury francuskiej, krytyk literacki i działacz społeczny urodził się w Warszawie 21 grudnia 1874 roku. W latach 1892–1900 studiował medycynę na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Już wtedy ujawniły się jego skłonności do hulanek i hazardu, które nie opuściły go nawet po uzyskaniu dyplomu i podjęciu pracy lekarza.
Wtedy też zawarł pierwszą ważną przyjaźń w środowisku artystycznym Krakowa. Stał się nieodłącznym towarzyszem Stanisława Przybyszewskiego, legendarnego twórcy młodopolskiego. W listopadzie 1900 roku był jednym z gości wesela poety Lucjana Rydla i Jadwigi Mikołajczykówny, wydarzenia, które stało się kanwą słynnego "Wesela" Stanisława Wyspiańskiego.
Rydel się żeni! Najsłynniejsze polskie wesele
Na początku wiązał swoją przyszłość z medycyną. Pracując jako pediatra w Szpitalu św. Ludwika, zamierzał nawet pisać pracę habilitacyjną. W tym celu wyjechał na stypendium do Paryża. Tam jednak zainteresował się literaturą francuską, która była jego miłością przez resztę życia.
W 1906 roku wrócił do Krakowa i zaangażował się w działalność kabaretu Zielony Balonik, który dawał występy w kawiarni zwanej Jamą Michalika. Medykiem był jeszcze do 1919 roku. Podczas I wojny światowej służył jako lekarz kolejowy w armii austriackiej. Później poświęcił się wyłącznie działalności kulturalnej i społecznej.
19:52 Dwójka Spotkania po zmroku 7.10.2016.mp3 Jan Gondowicz o znaczeniu twórczości Tadeusza Boya-Żeleńskiego. (PR, 7.10.2016)
Między wojną a pokojem
Tadeusz Boy-Żeleński jako tłumacz przełożył na język polski niemal wszystkie najważniejsze dzieła literatury francuskiej. Uważany był za jednego z najwybitniejszych krytyków literackich. Zarazem jego lewicowy światopogląd przysporzył mu wielu wrogów w środowiskach konserwatywnych. Nic dziwnego - Żeleński propagował bardzo liberalne podejście do pomników polskiej kultury, do Kościoła, do antykoncepcji i edukacji seksualnej. Był zwolennikiem aborcji. Wspólnie z Ireną Krzywicką zakładał w latach 30. XX w. Poradnie Świadomego Macierzyństwa, najpierw w Warszawie, potem w Łodzi, Krakowie, Przemyślu i Gorlicach.
26:43 Irena Krzywicka wspomina Tadeusza Boya-Żeleńskiego Irena Krzywicka wspomina Tadeusza Boya-Żeleńskiego. (Archiwum PR)
13:55 Jan Parandowski, Stanisław Żeleński oraz Wojciech Natanson o Tadeuszu Boyu-Żeleńskim Jan Parandowski, Stanisław Żeleński oraz Wojciech Natanson o Tadeuszu Boyu-Żeleńskim. (Archium PR)
Kontrowersyjny był także epizod jego kolaboracji z komunistami we Lwowie, gdzie mieszkał po wybuchu II wojny światowej. 19 listopada 1939 roku Boy - obok trzynastu innymi pisarzy - podpisał lwowską deklarację wyrażającą radość z zajęcia Kresów Wschodnich przez ZSRR. Przez niespełna dwa lata służył swoim piórem sowieckiej propagandzie, wychwalając Związek Radziecki i przeciwstawiając go upadłej Polsce szlacheckiej.
Mord profesorów lwowskich
Nad ranem 4 lipca 1941 roku specjalna jednostka policyjna III Rzeszy dokonała mordu profesorów wyższych uczelni Lwowa wraz z częścią ich rodzin i gośćmi. W gronie aresztowanych zupełnie przypadkowo znalazł się Tadeusz Boy-Żeleński, szwagier znajdującego się na liście proskrypcyjnej prof. Jana Greka.
Miejsce pochówku pisarza jest nieznane.
mc
