"Ojczysty - dodaj do ulubionych". Kiedy i dlaczego zawijamy do portu?

W cyklu "Ojczysty - dodaj do ulubionych" zdradzamy tajemnice języka polskiego. Tym razem sprawdzamy, skąd wzięło się powiedzenie "zawijać do portu".

Mówimy, że statki zawijają do portu, jednak załoga nic nie musi wówczas zwijać. Skąd więc wzięło się to określenie?

Foto: Artur Bogacki/Shutterstock

• W ramach kampanii "Ojczysty - dodaj do ulubionych" sprawdzamy pochodzenie i znaczenie zwrotu "zawijać do portu" 
• Określenia używamy w odniesieniu do statków. Nic one jednak nie zawijają, kiedy wpływają do portu.
• Wiele określeń związanych z morzem i żeglugą to zapożyczenia z niderlandzkiego i języków germańskich.

W ramach kampanii "Ojczysty - dodaj do ulubionych" poznajemy ciekawostki językowe. Martyna Matwiejuk tym razem opowiada o zwrocie "zawijać do portu".

Jak wyjaśniają eksperci z Narodowego Centrum Kultury, mówimy i piszemy "zawinąć do portu" mając na myśli wejście, wpłynięcie do portu statkiem lub przez statek, choć podczas tej czynności niczego się przecież nie zawija. Czasowniki "zawijać" i "zawinąć" mają – obok podstawowych znaczeń "otaczać coś czymś, owijając; okręcać coś wokół czegoś; zakręcać, zaginać do góry lub pod spód" – także znaczenie "wchodzić do portu" (używa się ich wówczas mówiąc o statkach, jachtach, okrętach) i "wpływać statkiem do portu, przybijać statkiem do brzegu" (o ludziach).

W jaki sposób określenie pojawiło się jednak w języku żeglarzy? Wiele określeń związanych z morzem i z żeglowaniem pochodzi jeszcze z czasów istnienia i działania związku hanzeatyckiego, są to zapożyczenia przede wszystkim z niderlandzkiego (bom, mars, marsel i in.) i języków germańskich (maszt, reja, sztag i in.). Inne są zapożyczeniami nowszymi, zwykle anglicyzmami (szanta, bulaj i in.). Może zatem "zawijać" w znaczeniu "wpływać do portu" to neosemantyzm powstały pod wpływem któregoś z tych języków? Poszukiwania słownikowe nie potwierdzają jednak tej hipotezy.

Warto jednak spojrzeć na inny trop. Porty były - i są nadal - budowane tak, by do wnętrza portu nie mogły wtargnąć fale. Konstrukcją, która zabezpiecza wewnętrzne wody portu, chroniąc je przed nadmiernym falowaniem, jest system falochronów, osłaniający, a zarazem tworzący wejście do portu od strony morza. Do portu nie wpływa się na wprost, a przechodzi się przez wielokrotnie łamany kanał, obramowany z obu stron pasem falochronów. Wchodząc do portu, zmienia się zatem kilkakrotnie kierunek – zawija się (niemalże wokół własnej osi), skręca się, wije się (jak wąż morski). Możliwe, że to właśnie stąd wzięło się żeglarskie znaczenie czasowników "zawijać" i "zawinąć". Obserwacje rozwoju znaczeń innych słów pozwalają twierdzić, że ta teza jest najbardziej prawdopodobna.

Posłuchaj

02:24 CZWORKA (mp3) 2024_07_06-08-46-22.mp3 "Ojczysty - dodaj do ulubionych". Kiedy i dlaczego zawijamy do portu? (Żabie lato/Czwórka)

 

Audycja powstała we współpracy z Narodowym Centrum Kultury.

Sprawdź także:

• Święto Latarni Morskich. W Polsce działa ich aż 15!

___

Kampania społeczno-edukacyjna "Ojczysty - dodaj do ulubionych" ma na celu propagowanie dbałości o poprawność polszczyzny oraz kształtowanie świadomości językowej Polaków. Dziennikarze Czwórki angażują się w projekt, prezentując w formie dźwiękowej ciekawostki językowe.

O pochodzeniu wyrażeń z życia codziennego opowiada Martyna Matwiejuk. 

POSŁUCHAJ POPRZEDNICH ODCINKÓW <<<

 

Organizatorem akcji "Ojczysty - dodaj do ulubionych" jest Narodowe Centrum Kultury. Kampania trwa nieprzerwanie od 20 lutego 2012 roku, dnia poprzedzającego Międzynarodowy Dzień Języka Ojczystego. "Ojczysty - dodaj do ulubionych" to najpopularniejszy kanał prowadzony przez centralne instytucje kultury poświęcony poprawnej polszczyźnie.

***

mat. pras./qch