"Ojczysty - dodaj do ulubionych". Sztubak idzie do szkoły?

W cyklu "Ojczysty - dodaj do ulubionych" zdradzamy tajemnice języka polskiego. Wrzesień to najlepszy czas by mówić o uczniach - dlatego naszym tematem jest "sztubak".

Sztubak - obecnie po prostu "uczeń, uczniak", dawniej "uczeń szkoły ponadpodstawowej".

Foto: Shutterstock/ORION PRODUCTION

• W ramach kampanii "Ojczysty - dodaj do ulubionych" poznajemy słowo "sztubak"
• Chętnie używał go Bolesław Prus. 
• "Sztubak" - obecnie po prostu "uczeń, uczniak", dawniej "uczeń szkoły ponadpodstawowej". 

W ramach kampanii "Ojczysty - dodaj do ulubionych" poznajemy ciekawostki językowe. Z Martyną Matwiejuk ruszamy do szkoły, by sprawdzić co znaczy "sztubak". 

Eksperci Narodowego Centrum Kultury pytają: czy wyraz może być jednocześnie potoczny i przestarzały? I spieszą z odpowiedzią: może - taki właśnie jest "sztubak". Powstał zapewne w II połowie XIX wieku - używa go chętnie Bolesław Prus, notuje go "Słownik warszawski", ale w słowniku Lindego z początku wieku jeszcze go nie ma.

Sztubak czyli uczeń

"Sztubak" - obecnie po prostu "uczeń, uczniak", dawniej "uczeń szkoły ponadpodstawowej" - to wyraz utworzony od rzeczownika "sztuba" w znaczeniu "szkoła", który w zasadzie wyszedł już z użycia. "Sztuba"  to zapożyczenie z niemieckiego Stube "izba". W połowie XIX wieku słowo "sztuba" oznaczało "pokój, izba, komnata" i już było odczuwane jako przestarzałe. Wykorzystane jako żart językowy w nowym wówczas znaczeniu "szkoła", stało się podstawą słowotwórczą wyrazu "sztubak" i kolejnych derywatów: sztubaczka, sztubactwo, sztubacki, sztubaczyć ("zachowywać się niepoważnie, dokazywać" albo "skarżyć na kogoś").

Zjawisko, które obecnie obserwujemy: wyciąganie starych słów z lamusa i tworzenie na ich podstawie nowych słów i znaczeń, właściwe gwarze uczniowskiej i młodzieżowej, nie jest zatem wcale czymś nowym - kolejne pokolenia na własny użytek bawią się językiem, czerpiąc z zasobów leksykalnych polszczyzny i rozwijając jej system poprzez wzbogacanie jej neologizmami i neosemantyzmami.

Czytaj także:

• Młodzieżowe Słowo Roku 2023. Zwyciężyło "rel", czyli "zgoda"

Posłuchaj

01:37 czwórka żabie lato 1.09.2024 ojczysty sztubak 8.51.mp3 "Ojczysty - dodaj do ulubionych". Co znaczy "sztubak" i skąd się on wziął w języku polskim? (Żabie lato/Czwórka)

 

Audycja powstała we współpracy z Narodowym Centrum Kultury.

___

Kampania społeczno-edukacyjna "Ojczysty - dodaj do ulubionych" ma na celu propagowanie dbałości o poprawność polszczyzny oraz kształtowanie świadomości językowej Polaków. Dziennikarze Czwórki angażują się w projekt, prezentując w formie dźwiękowej ciekawostki językowe.

O pochodzeniu wyrażeń z życia codziennego opowiada Martyna Matwiejuk. 

POSŁUCHAJ POPRZEDNICH ODCINKÓW <<<

 

Organizatorem akcji "Ojczysty - dodaj do ulubionych" jest Narodowe Centrum Kultury. Kampania trwa nieprzerwanie od 20 lutego 2012 roku, dnia poprzedzającego Międzynarodowy Dzień Języka Ojczystego. "Ojczysty - dodaj do ulubionych" to najpopularniejszy kanał prowadzony przez centralne instytucje kultury poświęcony poprawnej polszczyźnie.

***

mat. pras./pj