- W ramach kampanii "Ojczysty - dodaj do ulubionych" poznajemy hipotezy dotyczące znaczenia wyrażenia "babie lato".
- Naukowcy wyróżniają trzy hipotezy - pojawiają się w nich baby, pajęczyny, jesień czy koniec lata.
W ramach kampanii "Ojczysty - dodaj do ulubionych" poznajemy ciekawostki językowe. Tym razem Martyna Matwiejuk zdradza tajemnice babiego lata.
Dlaczego "babie" i dlaczego "lato"? Co wspólnego z babą i z latem mają "niteczki pajęczyny unoszone przez wiatr w pogodne, jesienne dni" lub takie właśnie "pogodne dni wczesnej jesieni", które nazywamy "babim latem?" Można wysunąć trzy hipotezy, związane z różnymi skojarzeniami językowymi i kulturowymi.
Pierwsza hipoteza wiąże się z konotacjami rzeczownika baba. Baba to stara kobieta. Lato to druga pora roku. Babie lato w znaczeniu "jesień" to zatem takie "stare, przestarzałe lato" (czyli "babie lato" to eufemistyczne określenie jesieni). Potwierdzałoby tę hipotezę ‐ podawane jako bliskoznaczne dla określenia "babie lato" wyrażenie "lato świętomarcińskie"(Linde). Jednak przeczy tej hipotezie współczesna definicja "babiego lata", kojarzonego z wczesną jesienią (a dzień św. Marcina to wszak 11 listopada, a więc już późna jesień).
Druga hipoteza, sygnalizowana w wielu źródłach (Brückner, Kopaliński), wywodzi nazwę "babie lato" w znaczeniu "jesień" od nazwy "babie lato" w znaczeniu pajęczyny. Skojarzenia wiązałyby się wówczas z wyglądem pajęczynowych nitek: długie, wiotkie i srebrzystosiwe jak włosy starej kobiety, a więc - baby. Nie ma jednak żadnego potwierdzenia takich właśnie konotacji, podobnie jak brak jest jakiegokolwiek językowego dowodu na ich niewłaściwość.
Według trzeciej hipotezy (Gloger) nazwa "babie lato" w znaczeniu również pochodzi od nazwy "babie lato" w znaczeniu , jednak kładzie się tutaj nacisk na konotacje kulturowe. Jak pisze Gloger w "Encyklopedii staropolskiej" (I, 93‐94): "(...) Pajęczyna ta, w podaniach ludu polskiego, jest przędzą z wrzeciona Matki Boskiej, rzuconą na ziemię, aby przypomnieć gospodyniom czas roboty koło przędziwa i potrzebę okrycia biednych sierot na zimę". Byłyby to zatem nitki dla gospodyń, czyli dla bab. Nijak to jednak nie tłumaczy użycia rzeczownika "lato" w tym wyrażeniu. Prawda zapewne kryje się w każdej z trzech hipotez, wszystkie trzy rodzaje skojarzeń mogły wpłynąć na utworzenie i powstanie tego określenia w obu znaczeniach.
02:23 czwórka żabie lato 10.08.2024 ojczysty babie lato 8.51.mp3 Ojczysty - dodaje do ulubionych. Czemu "babie lato" jest "babim latem"? (Żabie lato/Czwórka)
Audycja powstała we współpracy z Narodowym Centrum Kultury.
___
Kampania społeczno-edukacyjna "Ojczysty - dodaj do ulubionych" ma na celu propagowanie dbałości o poprawność polszczyzny oraz kształtowanie świadomości językowej Polaków. Dziennikarze Czwórki angażują się w projekt, prezentując w formie dźwiękowej ciekawostki językowe.
O pochodzeniu wyrażeń z życia codziennego opowiada Martyna Matwiejuk.
POSŁUCHAJ POPRZEDNICH ODCINKÓW <<<
Organizatorem akcji "Ojczysty - dodaj do ulubionych" jest Narodowe Centrum Kultury. Kampania trwa nieprzerwanie od 20 lutego 2012 roku, dnia poprzedzającego Międzynarodowy Dzień Języka Ojczystego. "Ojczysty - dodaj do ulubionych" to najpopularniejszy kanał prowadzony przez centralne instytucje kultury poświęcony poprawnej polszczyźnie.
***
mat. pras./pj
