W ramach kampanii "Ojczysty - dodaj do ulubionych" w każdy wtorek i czwartek w audycji "Pierwsze słyszę" poznajemy ciekawostki językowe. Tym razem sprawdziliśmy, skąd się wzięło słowo "walizka".
Jak podaje strona NCK "Ciekawostki językowe / Ojczysty – dodaj do ulubionych" - pierwotnie waliza była "gatunkiem kufrów karecianych". Pół wieku później waliza "odrywa się" od karety i staje się bagażem podróżnym: to kufer podróżny uszyty ze skóry, używany do przewożenia ubrań i pościeli (nie było jeszcze przecież śpiworów). Musi być słusznych rozmiarów, skoro mianem waliza określa się – figlarnie - "brzuch albo pośladek niepospolitej objętości" (co skrzętnie odnotowuje Słownik wileński).
Pod koniec XIX w. waliza przekształca się - zarówno pod względem treści, jak i formy. Znaczenie się zawęża: waliza z początków XX w. to już "rodzaj kufra podróżnego, skórą albo płótnem powleczonego". Sama nazwa natomiast przybiera rozmaite warianty. Najczęściej używana jest wciąż postać waliza - i ta forma już wtedy cieszy się aprobatą normatywną. Obok niej - niezalecane przez językoznawców, ale spotykane w tekstach - funkcjonują też warianty męskorodzajowe: ten waliza oraz ubezdźwięczniony walis i rozbudowany walizon.
Rozmiary walizy - przedmiotu - najwyraźniej się zmniejszają, skoro zaczyna być używane również zdrobnienie walizka. W powojennych słownikach waliza jest już traktowana jako "duża walizka" a podstawowym określeniem "sztywnej lub usztywnionej torby podróżnej" staje się pierwotne zdrobnienie walizka.
W najnowszych słownikach znaczenie słowa walizka zawęża się jeszcze bardziej, wzbogacając się o określenie kształtu: "sztywna torba podróżna w kształcie prostopadłościennego pudła z uchwytem". Tak naprawdę, to najnowsza definicja powinna zawierać jeszcze informację o kółkach, bo próżno już szukać tradycyjnych walizek, które należało dźwignąć i które nie turkotały kółeczkami, ciągnięte za właścicielem.
02:44 _PR4_AAC 2023_06_20-07-30-30.mp3 Ojczysty - dodaj do ulubionych. Skąd się wzięło słowo walizka? (Pierwsze słyszę/Czwórka)
___
Kampania społeczno-edukacyjna "Ojczysty - dodaj do ulubionych" ma na celu propagowanie dbałości o poprawność polszczyzny oraz kształtowanie świadomości językowej Polaków. Dziennikarze Czwórki angażują się w projekt, prezentując w formie dźwiękowej ciekawostki językowe.
Kolejnych odsłon będzie można posłuchać we wtorki i czwartki w porannej audycji "Pierwsze słyszę", po godz. 7.30. O pochodzeniu wyrażeń z życia codziennego opowie Martyna Matwiejuk.
POSŁUCHAJ POPRZEDNICH ODCINKÓW <<<
Język polski należy do najtrudniejszych języków świata. Badanie pochodzenia słów i ich ewolucji to fascynująca podróż przez historię i zwyczaje. Martyna Matwiejuk w audycji "Pierwsze słyszę" o godz. 7.30 do końca roku będzie wyjaśniać, dlaczego niektóre memy powodują, że "śmiejemy się do rozpuku", sprawdzi też językowy rodowód "kundla", skąd się wziął "majsterklepka" i jaką miarą jest "łut szczęścia".
Organizatorem akcji "Ojczysty - dodaj do ulubionych" jest Narodowe Centrum Kultury. Kampania trwa nieprzerwanie od 20 lutego 2012 roku, dnia poprzedzającego Międzynarodowy Dzień Języka Ojczystego. "Ojczysty - dodaj do ulubionych" to najpopularniejszy kanał prowadzony przez centralne instytucje kultury poświęcony poprawnej polszczyźnie.
***
Na kolejne odsłony cyklu we wtorki i czwartki, w porannej audycji "Pierwsze słyszę", po godz. 7.30 zaprosi Martyna Matwiejuk.
mat. pras./kd/aw
