W ramach kampanii "Ojczysty - dodaj do ulubionych" w każdy wtorek i czwartek w audycji "Pierwsze słyszę" poznajemy ciekawostki językowe.
Jak podaje strona NCK "Ciekawostki językowe / Ojczysty – dodaj do ulubionych" wakacje, ferie (a w czasie roku szkolnego i akademickiego: zajęcia i ćwiczenia), bachanalia, amory, alimenty, chrzciny, urodziny i imieniny, majtki i bokserki, spodnie i bryczesy, cążki i nożyczki, chaszcze i zarośla, bambetle, drożdże, bakalie, czary-mary, achy i ochy (i jeszcze wiele, wiele innych) to rzeczowniki nie mające form liczby pojedynczej, czyli rzeczowniki plurale tantum.
Wszystkie pluralia tantum mają rodzaj niemęskoosobowy, a jeśli już łączą się z jakimiś liczebnikami, o tylko z liczebnikami porządkowymi i zbiorowymi. Powiemy i napiszemy zatem: W piątki mieliśmy tylko troje zajęć, a we wtorki aż pięcioro ćwiczeń i jedno konwersatorium.
Niektóre przedmioty określane rzeczownikami plurale tantum można liczyć, używając zarówno liczebników zbiorowych, jak i połączenia liczebnika głównego z wyrazem ‘para’, np. dwoje cążków i dwoje nożyczek albo: dwie pary cążków i dwie pary nożyczek. Określenia ubrań zazwyczaj łączymy z wyrazem ‘para’, np. cztery pary majtek, trzy pary spodni. Połączenia z liczebnikiem zbiorowym też są poprawne, choć mało kto ich używa: czworo majtek, troje spodni. Takie określenia jak wakacje czy ferie również można łączyć z liczebnikami zbiorowymi, np. W ciągu ostatnich pięciu lat dwoje wakacji spędziliśmy nad Bałtykiem, a troje w Sudetach, choć najczęściej stosujemy konstrukcje opisowe, np. W ciągu ostatnich pięciu lat wakacje dwukrotnie spędziliśmy nad Bałtykiem, a trzykrotnie w Sudetach.
Nie wszystkie rzeczowniki plurale tantum sensownie łączą się z liczebnikami, nie wszystkie bowiem logicznie łączą się z pojęciem liczby. Powiemy i napiszemy: Polanka była w dwóch miejscach porośnięta chaszczami, a nie: Na polance było dwoje chaszczy; Idź i przynieś tutaj i te bambetle, i tamte, a nie: Idź i przynieś tutaj oboje bambetli. Warto pamiętać, że pluralia tantum – jako wyjątki wśród form liczby mnogiej – łączą się z formami zaimka ‘każdy’, który zasadniczo nie ma form liczby mnogiej. Poprawnie zatem: Uwzględniono wszystkie sytuacje (a nie: każde sytuacje), ale: Przyjeżdżał do nas na każde wakacje (a nie: na wszystkie wakacje).
Kampania społeczno-edukacyjna "Ojczysty - dodaj do ulubionych" ma na celu propagowanie dbałości o poprawność polszczyzny oraz kształtowanie świadomości językowej Polaków. Dziennikarze Czwórki angażują się w projekt, prezentując w formie dźwiękowej ciekawostki językowe.
Kolejnych odsłon będzie można posłuchać we wtorki i czwartki w porannej audycji "Pierwsze słyszę", po godz. 7.30. O pochodzeniu wyrażeń z życia codziennego opowie Martyna Matwiejuk.
POSŁUCHAJ POPRZEDNICH ODCINKÓW <<<
Język polski należy do najtrudniejszych języków świata. Badanie pochodzenia słów i ich ewolucji to fascynująca podróż przez historię i zwyczaje. Martyna Matwiejuk w audycji "Pierwsze słyszę" o godz. 7.30 do końca roku będzie wyjaśniać, dlaczego niektóre memy powodują, że "śmiejemy się do rozpuku", sprawdzi też językowy rodowód "kundla", skąd się wziął "majsterklepka" i jaką miarą jest "łut szczęścia".
Organizatorem akcji "Ojczysty - dodaj do ulubionych" jest Narodowe Centrum Kultury. Kampania trwa nieprzerwanie od 20 lutego 2012 roku, dnia poprzedzającego Międzynarodowy Dzień Języka Ojczystego. "Ojczysty - dodaj do ulubionych" to najpopularniejszy kanał prowadzony przez centralne instytucje kultury poświęcony poprawnej polszczyźnie.
***
Na kolejne odsłony cyklu we wtorki i czwartki, w porannej audycji "Pierwsze słyszę", po godz. 7.30 zaprosi Martyna Matwiejuk.
mat. pras./kd/aw
