"Ojczysty - dodaj do ulubionych". Chleb - nasz czy obcy?

W cyklu "Ojczysty - dodaj do ulubionych" zdradzamy tajemnice języka polskiego. Chleb jest dla nas bardzo polski, okazuje się, że jest słowem ogólnosłowiański, możliwe, że o rodowodzie germańskim. 

Chleb to słowo ogólnosłowiańskie

Foto: Shutterstock

• W ramach kampanii "Ojczysty - dodaj do ulubionych" sprawdzamy, skąd w języku polskim wzięło się słowo chleb. 
• Chleb jest słowem ogólnosłowiańskim, które było obecne jeszcze w prasłowiańszczyźnie.
• Do prasłowiańszczyzny przeszło z języków germańskich.
• W staropolszczyźnie chleb miał znacznie szersze znaczenie. Oznaczał pieczywo, ale także pokarm, czy nawet byt. 
• Możliwe, że prasłowiański chleb - pod wpływem germańskim - zaczął tylko stopniowo zawężać i specjalizować swoje znaczenie.

W ramach kampanii "Ojczysty - dodaj do ulubionych" w każdy wtorek i czwartek w audycji "Pierwsze słyszę" poznajemy ciekawostki językowe. Tym razem zajmujemy się chlebem. 

Trudno wyobrazić sobie coś bardziej polskiego niż chleb - biały, ciemny, razowy, domowy, chrupiący, czerstwy, chleb, chlebek, chlebuś… A przecież są tacy, którzy mówią, że chleb to zapożyczenie z niemieckiego. To nieprawda. Chleb jest słowem ogólnosłowiańskim, które było obecne jeszcze w prasłowiańszczyźnie. Ale do prasłowiańszczyzny przeszło z języków germańskich. Chociaż i ta teza bywa podważana przez etymologów dowodzących jeszcze wcześniejszego, wspólnego pochodzenia słowiańskich i germańskich nazw naszego podstawowego pokarmu.

Chleb - czyli pokarm, byt

W staropolszczyźnie chleb miał znacznie szersze znaczenie. Wyraz ten oznaczał nie tylko "pieczywo wyrabiane z mąki i wody na drożdżach lub zakwasie", lecz także ogólnie "pokarm", a także "byt; utrzymanie; zarobek; pracę; majątek; mienie; zboże". Stąd zachowane do dziś "pracować na chleb" - nie na zakup bochenka chleba, lecz na swoje; "Lekki albo ciężki kawałek chleba" - o środkach zdobytych łatwo albo - przeciwnie - z wielkim trudem; "Jechać lub wędrować za chlebem" - szukać pracy i zarobku po świecie.

Chleb zawęził znaczenie?

Zwolennicy teorii o germańskim pochodzeniu prasłowiańskiego określenia *chlěbъ motywują ją zmianą zwyczajów żywieniowych Słowian w owym czasie: "Słowianie zapożyczyli od Germanów nazwę pieczywa na zakwasie, formowanego w bochenki; wcześniej znali niewątpliwie pieczywo przaśne, podpłomyki wypiekane bez zakwasu" [SEJP Bor, 60]. Możliwe jednak, że prasłowiański chleb - pod wpływem germańskim - zaczął tylko stopniowo zawężać i specjalizować swoje znaczenie.

Posłuchaj

01:52 czwórka pierwsze słyszę 18.06.2024 ojczysty chleb.mp3 "Ojczysty - dodaj do ulubionych". Skąd w języku polskim wziął się chleb? (Pierwsze słyszę/Czwórka)

 

Audycja powstała we współpracy z Narodowym Centrum Kultury.

___

Kampania społeczno-edukacyjna "Ojczysty - dodaj do ulubionych" ma na celu propagowanie dbałości o poprawność polszczyzny oraz kształtowanie świadomości językowej Polaków. Dziennikarze Czwórki angażują się w projekt, prezentując w formie dźwiękowej ciekawostki językowe.

POSŁUCHAJ POPRZEDNICH ODCINKÓW <<<

 

Organizatorem akcji "Ojczysty - dodaj do ulubionych" jest Narodowe Centrum Kultury. Kampania trwa nieprzerwanie od 20 lutego 2012 roku, dnia poprzedzającego Międzynarodowy Dzień Języka Ojczystego. "Ojczysty - dodaj do ulubionych" to najpopularniejszy kanał prowadzony przez centralne instytucje kultury poświęcony poprawnej polszczyźnie.

***

Na kolejne odsłony cyklu we wtorki i czwartki, w porannej audycji "Pierwsze słyszę", po godz. 6.30 zaprasza Martyna Matwiejuk.

mat. pras./aw/wmkor