Czesław Centkiewicz. Talent pisarski odnaleziony pod biegunem północnym

Polarnik i naukowiec

Czesław Centkiewicz urodził się 18 października 1904 roku w Warszawie, gdzie wychował się i rozpoczął naukę. Nie był jednak człowiekiem stworzonym do przesiadywania w szkolnych ławkach. Wykształcił się na elektryka, ale sławę miały mu przynieść jego podróże i pisana na ich podstawie proza.

W 1932 roku spełniły się młodzieńcze marzenia Czesława Centkiewicza. Stanął na czele pierwszej polskiej ekspedycji polarnej, która aż do 1933 roku prowadziła badania na Wyspie Niedźwiedziej w archipelagu Svalbard w Arktyce. Polacy już wcześniej brali udział w ekspedycjach na bieguny, ale była pierwszą samodzielną wyprawą badawczą, która została zorganizowana przez polskich naukowców.

Zorganizowanie takiej wyprawy było dużym wydatkiem dla budżetu Polski, która wciąż odczuwała skutki I wojny światowej i ponosiła olbrzymie koszty, budując niepodległe państwo od listopada 1918 roku. Z tego powodu wyprawa na Wyspę Niedźwiedzią dysponowała dość niskim budżetem, który pozwolił na wysłanie jedynie trzech naukowców.

Czesław Centkiewicz wspominał trudne warunki panujące w Arktyce w audycji Jana Piaseckiego "Nasz debiut literacki" z 1974 roku: - Pochłonięty byłem pracą, a tej nie brakowało. Od obserwacji pomiarów naukowych poczynając, a kończąc na całkowicie przyziemnych, jak wykopywanie węgla spod śnieżnych zasp, palenie w piecach, gotowanie, pranie, cerowanie.

Pomimo trudności ekspedycja okazała się dużym sukcesem. W jej trakcie udało się wykonać badania nad geomagnetyzmem, zjawiskami elektrycznymi w atmosferze i klimatem arktycznym.

Literat i reportażysta

Na podstawie doświadczeń z ekspedycji Centkiewicz napisał swoje debiutanckie książki: "Wyspę mgieł i wichrów" i "Czeluskina", obie wydane w 1934 roku. Zwłaszcza ta pierwsza została entuzjastycznie przyjęta przez czytelników.

Sam oceniał swój debiut literacki jako "niecodzienny i niezamierzony". Swój talent odkrył przypadkowo, kiedy relacjonował awarię radiostacji na Wyspie Niedźwiedzi w liście do swojej partnerki Aliny. – To mną wstrząsnęło do głębi. To było to, na co podświadomie czekałem, tym przeżyciem musiałem się podzielić. Pod koniec nocnego dyżuru ze zdumieniem zobaczyłem przed sobą stos zapisanych pospiesznie kartek. Taki był początek listu do Aliny, który pod koniec zimowania na Wyspie Niedźwiedzi liczył sobie stron czterysta. Bo tylko początek jest trudny - wspominał.

Wybuch wojny światowej w 1939 roku spowodował tymczasowe przerwanie jego kariery literackiej. Po upadku Powstania Warszawskiego w 1944 roku trafił do obozu przejściowego w Neuengamme, nieopodal Hamburga. Po zakończeniu wojny szybko powrócił do Polski.

– To był piękny okres. Jeden z najpiękniejszych w moim życiu. Zostałem powołany przez pełnomocnika rządu na energetyka – tak wspominał swoją pracę w Zjednoczeniu Energetycznym Okręgu Dolnośląskiego po wojnie.

Do pisania wrócił po wojnie. Współautorką książek od tego czasu była żona Alina, którą poślubił w 1939 roku. W Archiwum Polskiego Radia zachowały się wspomnienia małżonków o ich niecodziennym pierwszym spotkaniu w Alpach w latach 20.

W 1950 roku Cetkiewiczowie przeprowadzili się do Legionowa. Pisarz kontynuował swoją przedwojenną pracę w Państwowym Instytucie Hydrologiczno-Meteorologicznym. W 1956 roku małżonkowie przenieśli się do Warszawy. Od tego czasu utrzymywali się z pisania książek.

Do końca lat 70., Centkiewicz wydał samodzielnie oraz wspólnie z żoną Aliną kilkadziesiąt książek. Był jednym z największych polskich popularyzatorów wiedzy na temat Arktyki.

Zmarł 10 lipca 1996 roku w Warszawie.

sa/im