Władysław Raczkiewicz. "Zabrakło mu iskry"

Władysław Raczkiewicz, prezydent Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1939–1947. Przez prawie osiem lat sprawował najwyższy urząd w państwie będąc z dala od ojczyzny. Historycy zastanawiają się: czy rzeczywiście był to mąż stanu, czy nie był to być może człowiek postawiony na czele państwa w sytuacji dramatycznej, który kwalifikacji na męża stanu nie miał.

Urodził się 28 stycznia 1885 roku w gruzińskim Kutaisi w rodzinie inteligenckiej. Studiował w Petersburgu, gdzie wstąpił do nielegalnej Organizacji Młodzieży Narodowej, a później do Związku Młodzieży Polskiej "Zet". W 1911 roku ukończył studia prawnicze na Uniwersytecie w estońskim Dorpacie. Od 1912 pracował jako adwokat w Mińsku białoruskim.

I wojna światowa

Podczas I wojny światowej, jako poddany cara, został zmobilizowany do armii rosyjskiej i przydzielony do Sztabu Frontu Zachodniego. Tam stanął na czele utworzonego w 1917 roku Naczelnego Polskiego Komitetu Wojskowego (Naczpol), który w warunkach wynikłych z rewolucji rosyjskiej próbował tworzyć polskie siły zbrojne na terenie Rosji.

Druga Rzeczpospolita i praca w administracji publicznej

W 1918 roku Władysław Raczkiewicz wstąpił do Wojska Polskiego, uzyskał przydział do 10. Pułku Ułanów Dywizji Litewsko-Białoruskiej. Brał udział w obronie Mińska przed bolszewikami, a w 1920 dowodził Ochotniczym Oddziałem Kresowym, walczącym o Wilno.

W latach 1919-1921 był zastępcą Komisarza Generalnego Ziem Wschodnich, szefem Zarządzania Terenów Przyfrontowych i Etapowych oraz Delegatem przy Rządzie Litwy Środkowej w Wilnie.

W 1921 roku Raczkiewicz został ministrem spraw wewnętrznych. Tę funkcję pełnił jeszcze dwukrotnie - w latach 1925-26 i 1936. W okresie 1921-1939 był również wojewodą, kolejno: nowogrodzkim, wileńskim, krakowskim i pomorskim. Początkowo bliski endecji, w latach 30. związał się z sanacją. W 1930 roku został senatorem z listy Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem (BBWR), a następnie marszałkiem Senatu.

- Szopka warszawska, nie znająca go dobrze, zastanawiała się dlaczego Piłsudski powołał go na tak wysokie stanowisko i znajdowała odpowiedź: bo z Wilna i przystojny – pisał o Władysławie Raczkiewiczu Stanisław Cat Mackiewicz.

Od 1934 piastował urząd prezesa Światowego Związku Polaków z Zagranicy (Światpol). Przyniosło mu to pewną popularność poza granicami Polski.

II wojna światowa

We wrześniu 1939 roku Raczkiewicz został wysłany do Paryża z misją działania wśród polonii. Po klęsce kampanii wrześniowej Ignacy Mościcki wyznaczył go na swojego następcę na stanowisku prezydenta (po rezygnacji Bolesława Wieniawy-Długoszowskiego).

- Został on wysunięty na to stanowisko z uwagi na jego popularność wśród polonii - mówi prof. Wieczorkiewicz - sądzono, że będzie w stanie pozyskać polonię amerykańską i kanadyjską do wsparcia armii polskiej i rządu polskiego, który się tworzył w Paryżu.

Władysław Raczkiewicz objął urząd Prezydenta RP na Uchodźstwie 29 września 1939 roku. Podpisał z nowo mianowanym premierem, generałem Władysławem Sikorskim umowę paryską. Zrezygnował z części przysługujących mu uprawnień prezydenckich na rzecz prezesa Rady Ministrów.

"Oświadczenie to umożliwiało trudną współpracę liberalnych piłsudczyków z dotychczasową opozycją - tzw. Frontem Morges. Dzięki tej umowie antydemokratyczne przepisy konstytucji kwietniowej zostały stępione, a działalność rządu RP we Francji i Wielkiej Brytanii oraz Polskiego Państwa Podziemnego uwiarygodniona wśród demokratycznych zachodnich sojuszników Rzeczypospolitej" - pisał Marian Marek Drozdowski.

Nowy prezydent amnestionował działaczy politycznych, skazanych w procesje brzeskim. Specjalnym dekretem anulował wszelkie akty prawne wydane na ziemiach polskich przez władze okupacyjne (niemieckie, sowieckie, litewskie i słowackie). Na mocy decyzji prezydenta ukonstytuował się także Wojskowy Trybunał Orzekający, który badał przyczyny klęski kampanii polskiej 1939 roku.

Początkowo siedzibą Raczkiewicza był Paryż, a od 22 listopada 1939 - Angers. Po klęsce Francji w czerwcu 1940 roku przeniósł się wraz z rządem do Wielkiej Brytanii. Przeciwny układowi Sikorski-Majski z 30 lipca 1941, który podpisano bez jego wiedzy, Raczkiewicz groził ustąpieniem z urzędu, co zapoczątkowało kryzys gabinetowy. W grudniu 1942 podpisał list do papieża Piusa XII, w którym wzywał Watykan do zainteresowania się losem Polaków i Żydów - ofiar niemieckich represji.

Po wybuchu Powstania Warszawskiego Raczkiewicz apelował do władz zachodnich aliantów o wsparcie powstania. Jednocześnie łagodził konflikty między premierem Mikołajczykiem a nowym Naczelnym Wodzem, generałem Kazimierzem Sosnkowskim, który oskarżał zachodnich aliantów o zbrodniczą bezczynność wobec powstania.

Na skutek nacisku brytyjsko-amerykańskiego prezydent Raczkiewicz zdecydował się odwołać gen. Sosnkowskiego ze stanowiska Naczelnego Wodza. Według prof. Wieczorkiewicza był to błąd kardynalny – to było pozwolenie na mieszanie się obcych w sprawy polskie. I to zaowocowało bardzo szybko upadkiem autorytetu rządu polskiego i w ogóle władz naczelnych polskich w Londynie.

Po konferencji jałtańskiej (4-11 lutego 1945 roku) wielkie mocarstwa koalicji cofnęły uznanie rządowi Rzeczypospolitej na uchodźstwie. Prezydent Raczkiewicz stracił wpływ na polityczny kształt przyszłej Polski.

Władysław Raczkiewicz zmarł na białaczkę 6 czerwca 1947 roku w walijskim sanatorium w Ruthin. Pochowano go na Cmentarzu Lotników Polskich w Newark w Wielkiej Brytanii.