Taniec w służbie nauki
Archeolog dźwięku Riitta Rainio jest pracownikiem naukowym Akademii Fińskiej oraz kierownikiem zespołu zajmującego się akustyką miejsc sakralnych na Uniwersytecie Helsińskim. Badania archeoakustyczne mogą dać współczesnym naukowcom przybliżoną wiedzę na temat pejzażu dźwiękowego, który jako niematerialna część prehistorycznych kultur jest dziś zupełnie nieznany. A przecież dźwięk to coś podstawowego zarówno w przyrodzie, jak i w ludzkim doświadczeniu od samego początku naszego gatunku.
Badaczkę zainteresowały między innymi "ozdoby składające się z zębów łosia zawieszone na odzieży lub naszyte na nią", które "emitują głośny grzechoczący dźwięk podczas ruchu". Jej zdaniem akustyka tych ozdób była bardzo istotną częścią psychicznego przeżycia tańca, które towarzyszyło ludziom w epoce kamiennej. "Noszenie grzechotek podczas tańca ułatwia takie zanurzenie się w środowisku akustycznym, że dźwięk i rytm mogą przejąć kontrolę nad ruchami. To tak, jakby człowiek był przez kogoś prowadzony w tańcu" - mówi archeolog.
Riitta Rainio dla celów badawczych tańczyła przez sześć godzin, nosząc ozdoby z zębów łosia wyprodukowane według modelu z epoki kamiennej. Badaczka oraz artysta Juha Valkeapää przeprowadzili eksperyment, aby dowiedzieć się, jakiego rodzaju ślady zużycia powstają w zębach, gdy uderzają o siebie i poruszają się we wszystkich kierunkach. Dźwięk zębowej grzechotki może być czysty i jasny lub głośny i dudniący, w zależności od liczby i jakości zębów, a także intensywności ruchu.
Rekonstrukcja tańca z ozdobami z zębów łosia dokonana przez muzykolog Julię Szpinicką z Uniwersytetu Helsińskiego:
Łosiowe dekoracje
Zęby zostały poddane analizie pod kątem mikroskopijnych śladów przed i po tańcu. Następnie ślady te porównano ze znaleziskami z wyspy Jużny Olenij położonej na jeziorze Onega w autonomicznej Republice Karelii wchodzącej w skład Federacji Rosyjskiej i graniczącej od zachodu z Finlandią. Na znajdującym się tam cmentarzysku z okresu późnego mezolitu (środkowa epoka kamienia, ok. 8000 lat temu) odkryto 177 grobów kobiet, mężczyzn i dzieci, z czego ponad połowa zawierała ozdoby z zębów łosia. Niektóre z artefaktów składają się nawet z ponad trzystu pojedynczych zębów.
Jewgienij Giria, archeolog z Rosyjskiej Akademii Nauk specjalizujący się w mikrośladach, udokumentował i przeanalizował ślady zużycia zębów łosia znalezionych w czterech grobach wybranych do eksperymentu. Porównując wyszczerbienia, zagłębienia, nacięcia i wygładzone powierzchnie zębów, zaobserwował wyraźne podobieństwo między zębami użytymi w tańcu przez Riittę Rainio oraz zębami z epoki kamiennej.
Dźwiękowy wehikuł czasu
Ślady w zębach z epoki kamiennej są wprawdzie głębsze i bardziej rozległe, ale zdaniem Rosjanina to wynik znacznie dłuższego użytkowania prehistorycznych ozdób. "Noszono je przez lata, a nawet dekady, więc różnice między śladami nie są zaskoczeniem" - mówi Jewgienij Giria.
Profesor archeologii Kristiina Mannermaa z Uniwersytetu w Helsinkach nie kryje podekscytowania wynikami eksperymentu. "Grzechotki z zębów łosia są fascynujące, ponieważ mogą przenieść nas w świat sprzed tysięcy lat i przybliżyć nam emocje, które w tańcu kierują ciałem. Można zamknąć oczy, wsłuchać się w dźwięk grzechotek i dać się ponieść falom dźwiękowym do ogniska nad jeziorem w świecie łowców-zbieraczy z epoki kamiennej" - mówi badaczka.
American Association for the Advancement of Science/mc