Pełna nazwatej inicjatywy to Instytut Józefa Piłsudskiego w Ameryce Poświęcony Badaniu Najnowszej Historii Polski i jak sama nazwa wskazuje, że dominantą jego działalności było zbieranie i archiwizowanie wszelkich dokumentów z ostatniego okresu historii Polski, a także udostępnianie ich na zasadach biblioteki, archiwum i muzeum. Dokumenty te służyły także działalności naukowej i wydawniczej.
Tak, to w hotelu Washington, gdzie odbywał się zjazd w dniach 3-4 lipca 1943 roku wyłoniono ośmioosobowy Komitet, który zajął się pierwszym okresem działania Instytutu. o ważne, w skład tego Komitetu weszli także trzej współpracownicy Marszałka z okresu międzywojennego: Wacław Jędrzejewicz – były minister oświaty, Henryk Floyar-Rajchman – były minister przemysłu i handlu i Ignacy Matuszewski – były minister skarbu. Skład osobowy Komitetu został dopełniony znanymi działaczami polonijnymi, z których należy przede Franciszka Januszewskiego, wydawcę "Dziennika Polskiego" z Detroit, Maksymiliana Węgrzynka, wydawcy wychodzącego w Nowym Jorku dziennika "Nowy Świat" oraz Lucjusza Kupferwassera i W. Skubikowskiego z Chicago.
Co ciekawe, organizacja ta była dość naturalnym przedłużeniem działania organizacji, która powstała jeszcze w Polsce, w 1923 roku. Właściwa nazwa brzmiała Instytut Józefa Piłsudskiego Poświęcony Badaniu Najnowszej Historii Polski. Jej najważniejszymi zadaniami było gromadzenie materiałów źródłowych do historii Polski (w okresie po powstaniach), badania tych materiałów i ich publikowanie oraz współpraca z instytucjami państwowymi i społecznymi w kraju i za granicą, bo trzeba wiedzieć, że okresem historycznym, którym zajmował się ten pierwszy Instytut był czas po 1863 roku aż do czasów współczesnych. W swoim pierwszym okresie jego działaniem, popieranym przez samego Marszałka, byli tacy luminarze życia politycznego i naukowego jak Walery Sławek, Aleksander Dębski, Aleksander Prystor, Wacław Sieroszewski, Adam Skwarczyński, Michał Sokolnicki, Artur Śliwiński, Kazimierz Świtalski i Leon Wasilewski.
Po wybuchu II wojny światowej powstały trzy kontynuacje działania tego pierwszego Instytutu - w Ameryce, w Londynie i w Polsce. Najpełniej kontynuacja zaznaczyła się w tym amerykańskim Instytucie. Ten w Londynie powstał właściwie już po wojnie, bo w 1947 roku. Najmłodszym instytutem jest ten powstały w 1999 roku w Polsce - już w okresie ponownie odzyskanej pełnej niepodległości. Ten amerykański Instytut dostrzegał jeszcze jedną ważną konieczność - była ona związana z działaniami państw przeciwko niemieckiemu najeźdźcy. Jak twierdzili Polacy w Ameryce, działania Anglików i Francuzów o wiele bardziej zwracały się w kierunku Rosji, to w niej widząc naturalnego sojusznika do walki z hitlerowskim okupantem. Polacy jednak świetnie rozumieli dążenie stalinowskiej Rosji do zajęcia swoim wpływami jak największego obszaru Europy.
Stąd też potrzeba gromadzenia dokumentów dotyczących tak przełomowego okresu, jakim była II wojna światowa, polityka polska realizowana przez Rząd RP na uchodźstwie (zarówno gabinetu premiera i Naczelnego Wodza Władysława Sikorskiego, jak i jego następców: gen. Kazimierza Sosnkowskiego (Naczelnego Wodza) i premiera Stanisława Mikołajczyka). Dla potrzeby tej niebagatelne była też tragiczna śmierć gen. Władysława Sikorskiego 4 lipca 1943 roku. Powiązane z nią było także odkrycie stalinowskich zbrodni dokonanych przez NKWD w Katyniu. Ważne też działanie okupantów w zakresie niszczenia i zawłaszczania dorobku kulturalnego, naukowego i artystycznego polskich instytucji naukowych i artystycznych.
Wacław Jędrzejewicz w swojej wypowiedzi na łamach "Dziennika Polskiego" pisał: "Korzystając z przyjazdu szeregu wybitnych polonijnych działaczy niepodległościowych postanowiliśmy zrealizować plan od dawna nas nurtujący, powołania do życia w dniu 4 lipca Instytutu Józefa Piłsudskiego poświęconego badaniu najnowszej historii Polski". To zadanie działacze polonijni wypełnili bez reszty swoją pracą. To właśnie wysiłkami Instytutu wydane zostały trzy niezwykle ważne i ciekawe książki. Były to pióra Wacława Jędrzejewicza Kronika życia Józefa Piłsudskiego, także jego autorstwa wraz z Januszem Ciskiem Kalendarium życia Józefa Piłsudskiego oraz Józefa Herzoga Krzyż Niepodległości wspomnienia ze służby w Legionach, Juliusza Tarnowskiego Wspomnienia".
Warto więc wspominać te dzieła i historię działania tych ważnych instytucji. Tym bardziej, że dostrzegamy kontynuację ich działalności, co można śledzić także w zasobach Internetu.
PP