9 grudnia 1939 roku prezydent Władysław Raczkiewicz powołał Radę Narodową Rzeczypospolitej Polskiej - ciało opiniodawcze stanowiące namiastkę parlamentu.
Symboliczne znaczenie
Klęska wojny obronnej 1939 roku skompromitowała rządy sanacyjne. Nowo wybrani prezydent Władysław Raczkiewicz i premier Władysław Sikorski dążyli do odbudowania struktur Państwa Polskiego na obczyźnie w oparciu o przedwojenne, opozycyjne opcje polityczne.
- To niesłychanie ważne wydarzenia w ówczesnej sytuacji. Mówiąc o tym zwracamy uwagę na znaczenie tego faktu dla walczącego w kraju narodu - wyjaśniał prof. Eugeniusz Duraczyński w audycji z cyklu "Tradycje polskiego parlamentaryzmu". - To też bardzo istotny element w przekreślaniu hitlerowskiej tezy o wymazaniu Polski z politycznej mapy Europy.
W ramach owych struktur powołana została także Rada Narodowa, która stanowić miała organ doradczy i opiniodawczy prezydenta i premiera.
- Na jej czele stał sędziwy, wielki polski pianista, wówczas już osiemdziesięcioletni Ignacy Paderewski - mówił gość audycji Elizy Bojarskiej i Mariana Kruczkowskiego.
27:04 tradycje polskiego parlamentaryzmu - rada narodowa na emigra.mp3 Rada Narodowa - kompetencje i znaczenie. Audycja Elizy Bojarskiej i Mariana Kruczkowskiego z cyklu "Tradycje polskiego parlamentaryzmu" z udziałem prof. Eugeniusza Duraczyńskiego. (PR, 8.08.1985)
Rada Paderewskiego
Wybór Paderewskiego miał znaczenie symboliczne. Sam nestor, ze względu na zły stan zdrowia i wiek, nie wykonywał swoich obowiązków. Spoczęły one na barkach zastępców - Stanisława Mikołajczyka (Polskie Stronnictwo Ludowe), Hermana Liebermana (Polska Partia Socjalistyczna) i Tadeusza Bieleckiego (Stronnictwo Narodowe).
Kryzys po układzie Sikorski-Majski
Podpisanie układu, Londyn 30 lipca 1941. Od lewej: gen. Władysław Sikorski, Anthony Eden, Winston Churchill i Iwan Majski. Foto: Wikipedia/domena publiczna
Pierwsza kadencja rady trwała do lipca 1941 roku. Wówczas część emigracyjnych polityków ostro sprzeciwiła się podpisaniu układu Sikorski-Majski między Polską a ZSRR. Część rządu ustąpiła na znak protestu. Opuszczone resorty objęli m.in. dotychczasowi posłowie Rady Narodowej.
Wśród nowych członków rządu były najważniejsze osobistości symbolicznego parlamentu: Mikołajczyk i Lieberman. Pozbawiona przewodnictwa Rada Narodowa została rozwiązana we wrześniu 1941 roku. Kolejna kadencja rozpoczęła się dopiero w lutym 1942 roku. Tak długi wakat wiązał się z trudnościami w znalezieniu reprezentacji obozu narodowego: większość narodowców była przeciwna układowi Sikorski-Majski.
- Ustalono, że przewodniczącym rady zostanie prof. Stanisław Grabski - mówił prof. Eugeniusz Duraczyński.
Wobec zbrodni
Wśród członków rady drugiej kadencji znaleźli się posłowie narodowości żydowskiej: Ignacy Szwarzbart i Szmul Zygielbojm, którzy wykazali się szczególną aktywnością w odpowiedzi na wieści płynące z kraju, dotyczące zbrodni hitlerowskich dokonywanych na Żydach.
- Rada Narodowa wnioskowała, by rząd polski wystąpił do rządów alianckich z żądaniem represyjnych bombardowań Niemiec z wyraźnym ostrzeżeniem, że są to bombardowania wywołane mordami na ludności polskiej, a zwłaszcza na ludności żydowskiej na ziemiach polskich - wyjaśniał prof. Duraczyński. - Strona polska napotkała na brak reakcji rządów brytyjskiego i amerykańskiego.
Kolejne kadencje Rady Narodowej działały również po wojnie. Instytucja przetrwała do 1991 roku, gdy w kraju doszło do pierwszych całkowicie wolnych wyborów do Sejmu i Senatu.
Czym jeszcze zajmowała się Rada Narodowa? Posłuchaj audycji.
bm