Władysław Raczkiewicz. Pierwszy prezydent na uchodźstwie

Wybuch wojny. Prezydentura na obczyźnie

Po ewakuacji we wrześniu 1939 roku został wysłany do Francji z misją zorganizowania pomocy od Polonii dla kraju. Na mocy przepisów konstytucji kwietniowej 30 września 1939 roku został wyznaczony na prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej. Wyznaczył go na swojego następcę Ignacy Mościcki, po rezygnacji Bolesława Wieniawy-Długoszowskiego.

- Został on wysunięty na to stanowisko z uwagi na jego popularność wśród Polonii - mówił prof. Paweł Wieczorkiewicz. - Sądzono, że będzie w stanie pozyskać Polonię amerykańską i kanadyjską do wsparcia armii polskiej oraz rządu polskiego, który się tworzył w Paryżu.

Jako prezydent musiał scalić polską emigrację podzieloną na reprezentowanych m.in. przez niego liberalnych piłsudczyków oraz demokratyczną opozycję wobec sanacji, której głównym przedstawicielem był premier Władysław Sikorski. Zawarł z nim umowę, na mocy której przekazywał mu część swoich uprawnień.

Prezydent RP Władysław Raczkiewicz (z prawej) i premier RP gen. Władysław Sikorski podczas rozmowy. Fot. NAC

Po klęsce Francji w czerwcu 1940 roku przeniósł się wraz z rządem do Wielkiej Brytanii. Był przeciwko układowi Sikorski-Majski, który został podpisany bez jego wiedzy. Raczkiewicz zagroził wtedy ustąpieniem z urzędu, co doprowadziło do kryzysu gabinetowego. W grudniu 1942 roku wystosował list do papieża Piusa XII, w którym prosił Watykan o upomnienie się o prześladowanych Polaków i Żydów.

Prezydent Raczkiewicz przed śmiercią na swojego następcę wyznaczył Augusta Zaleskiego, co doprowadziło do kryzysu w środowisku polskiej emigracji. Zgodnie z wcześniejszymi ustaleniami urząd miał objąć Tomasz Arciszewski z Polskiej Partii Socjalistycznej. Na znak protestu jego partia wystąpiła z rządu. 

Władysław Raczkiewicz zmarł 6 czerwca 1947 roku. Pochowano go na Cmentarzu Lotników Polskich w Newark w Wielkiej Brytanii. 

II Rzeczpospolita. Praca w administracji publicznej

Władysław Raczkiewicz urodził się 28 stycznia 1885 roku w gruzińskim Kutaisi w rodzinie inteligenckiej. Studiował w Petersburgu, gdzie wstąpił do nielegalnej Organizacji Młodzieży Narodowej, a później do Związku Młodzieży Polskiej "Zet". W 1911 roku ukończył studia prawnicze na Uniwersytecie w estońskim Dorpacie. Od 1912 pracował jako adwokat w Mińsku białoruskim.

Podczas I wojny światowej, jako poddany cara, został zmobilizowany do armii rosyjskiej i przydzielony do Sztabu Frontu Zachodniego. Tam stanął na czele utworzonego w 1917 roku Naczelnego Polskiego Komitetu Wojskowego (Naczpol), który w warunkach wynikłych z rewolucji rosyjskiej próbował tworzyć polskie siły zbrojne na terenie Rosji.

W 1918 roku Władysław Raczkiewicz wstąpił do Wojska Polskiego, uzyskał przydział do 10. Pułku Ułanów Dywizji Litewsko-Białoruskiej. Brał udział w obronie Mińska przed bolszewikami, a w 1920 dowodził Ochotniczym Oddziałem Kresowym, walczącym o Wilno.

W latach 1919-1921 był zastępcą Komisarza Generalnego Ziem Wschodnich, szefem Zarządzania Terenów Przyfrontowych i Etapowych oraz Delegatem przy Rządzie Litwy Środkowej w Wilnie.

W 1921 roku Raczkiewicz został ministrem spraw wewnętrznych. Tę funkcję pełnił jeszcze dwukrotnie - w latach 1925-26 oraz w 1936. Początkowo bliski endecji, w latach 30. związał się z sanacją. W 1930 roku został senatorem z listy Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem (BBWR), a następnie marszałkiem Senatu.

- Szopka warszawska, nie znająca go dobrze, zastanawiała się, dlaczego Piłsudski powołał go na tak wysokie stanowisko i znajdowała odpowiedź: bo z Wilna i przystojny - pisał o Władysławie Raczkiewiczu publicysta i pisarz Stanisław Mackiewicz "Cat".

Od 1934 piastował urząd prezesa Światowego Związku Polaków z Zagranicy (Światpol). Przyniosło mu to pewną popularność poza granicami Polski.

sa/im