W pierwszych dniach po otwarciu Pałac Kultury i Nauki mogły zwiedzać jedynie osoby, posiadające zaproszenie. W tym jednym budynku mieści się więcej instytucji i placówek kulturalnych niż jest ich w niejednym sporym mieście. Trzy teatry, trzy kina, sala na trzy tysiące miejsc, 14 audytoriów, sala sportowa, basen pływacki z trybunami na 500 miejsc, muzeum techniki i muzeum ewolucji – tak przedstawiała się sytuacja na rok 1970.
22 lipca 1955 roku do użytku oddano Pałac Kultury i Nauki w Warszawie. Wzniesiony jako "dar narodu radzieckiego dla Polski", przez warszawiaków potocznie nazywany Pekinem, w 2007 roku został wpisany do rejestru zabytków.
Socjalistyczna w treści
Pałac Kultury i Nauki budowniczowie radzieccy wznosili przez 1175 dni. Jego architektem był Lew Rudniew. Natchnieniem dla jego pracy w Warszawie był m.in. Uniwersytet w Moskwie, nowojorski Municipal Building, renesansowe attyki Sukiennic oraz ratusz w Chełmie i Zamościu. Pałac musiał być monumentalny, wyrażający idee realizmu socjalistycznego, pasujący do zasady głoszącej, że "właściwa architektura” powinna być "socjalistyczna w treści i narodowa w formie”.
Radziecki zarząd budowy Pałacu Kultury zaczął się organizować w Warszawie w styczniu 1952 roku. Do stolicy przyjechały setki robotników z ZSRR. 1 maja 1952 do akcji wyruszyły pierwsze radzieckie koparki. Wylewanie fundamentów rozpoczęto 21 lipca. Wraz z budową ruszyła wielka propagandowa akcja. Niemal codziennie gazety w całej Polsce donosiły o postępach prac, umieszczały zdjęcia, reportaże, informacje, których bohaterami stawali się stachanowcy, przodownicy, bohaterscy robotnicy pracujący przy wznoszeniu gmachu.
21 lipca 1955 punktualnie o godz. 16 ambasador ZSRR Pantelejmon Ponomarienko i premier rządu PRL Józef Cyrankiewicz, siedząc przy stole ustawionym przed wejściem głównym do PKiN, podpisali protokół przekazania Pałacu Kultury i Nauki imienia Józefa Stalina.
Pozłacane nożyczki
22 lipca Pałac został udostępniony "całemu społeczeństwu polskiemu". Józef Cyrankiewicz przecinając wstęgę ogłosił, że Pałac "zaczął promieniować nad Warszawą". Pozłacane nożyczki, którymi Cyrankiewicz przeciął wstęgę, do dziś zachowały się w pałacowych zbiorach.
"Otwierają się szeroko piękne, ozdobne podwoje Pałacu" - pisała "Trybuna Ludu". W pierwszym dniu udostępnienia Pałac odwiedziło 20 tys. osób.
Warszawiacy nie odnosili się do "daru" tak entuzjastycznie jak oficjele. Zastrzeżenia budziła architektura obiektu, niechęć do PKiN miała też ideologiczne korzenie. Monumentalny obiekt w sercu stolicy symbolizował obce zniewolenie.
Pekin
Leopold Tyrmand zanotował w swoim dzienniku, że lud Warszawy rychło ochrzcił Pałac "pekinem": "Poza anagramem, jest w tym podtekst: tak nazywano z uszczypliwym lekceważeniem wielką czynszówkę w przedwojennej Warszawie, na rogu Złotej i Żelaznej, siedlisko pokątnych domów rozpusty". Władysław Broniewski nazwał dzieło Rudniewa "koszmarnym snem pijanego cukiernika".
Zwiedzający Warszawę Gerard Philippe zauważył sarkastycznie: "Mały, ale gustowny". Krótko po otwarciu Pałacu powstała zagadka: "Jakie jest najpiękniejsze miejsce w Warszawie? 30. piętro PKiN, bo stamtąd nie widać Pałacu Kultury" i˙przyśpiewka, na melodię hymnu narodowego: "Co nam obca przemoc dała, nocą rozbierzemy".
Przy budowie brało udział ok. 3,5 tysiaca robotników radzieckich, którzy mieszkali w specjalnie dla nich wybudowanym osiedlu. W czasie budowy w wypadkach przy pracy zginęło 16 Rosjan.
Osobny rozdział w historii Pałacu stanowią samobójcy. Przed założeniem kraty ochronnej na tarasie widokowym, samobójstwo popełniło osiem osób. W tym jeden Francuz, który uznał to za miejsce godniejsze od wieży Eiffla. Ostatnim samobójcą był młody naukowiec z PAN, wyrzucony z pracy w stanie wojennym za związki z podziemną Solidarnością.
Osobistości w pałacu
Przez lata, każdy ważny gość, przybywający do Warszawy miał obowiązek zwiedzić PKiN. Zaczął - jeszcze przed oficjalnym otwarciem - ówczesny I sekretarz KPZR Nikita Chruszczow. Był szach Iranu Reza Pahlawi, przywódca Wietnamu Ho Chi Min, Korei Północnej - Kim Ir Sen, przywódca Jugosławii Josip Broz-Tito. Kosmonauta Jurij Gagarin miał podczas zwiedzania Pałacu wychylić się przez balustradę i zauważyć: "Ale tu daleko do Ziemi".
W Sali Kongresowej Pałacu występowali m.in. Marlena Dietrich, Ella Fitzgerald, Jan Kiepura, The Rolling Stones i Paul Anka, który na wieść o zamordowaniu prezydenta Kennedy'ego przerwał koncert, bo nie był w stanie dalej śpiewać. W tej samej sali odbywały się zjazdy PZPR, również ten ostatni w 1990 roku 12 grudnia 1981 właśnie tam obradował niedokończony, przerwany wprowadzeniem stanu wojennego, Kongres Kultury Polskiej.
3288 pomieszczeń
Pałac Kultury ma 42 piętra i 230,68 m wysokości, licząc do wierzchołka iglicy. Jest jedną z największych atrakcji turystycznych stolicy. Na 30. piętrze, na wysokości 114 m, mieści się galeria, z której można oglądać panoramę Warszawy. W PKiN znajduje się 3288 pomieszczeń, w tym przeznaczona dla 3 tys. osób Sala Kongresowa oraz teatry (Teatr Dramatyczny, Studio), kina, kawiarnie i muzea (m.in. Muzeum Techniki).
W lutym 2007 roku PKiN został wpisany do rejestru zabytków. Decyzja Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Warszawie wywołała wiele kontrowersji.
Posłuchajcie audycji o PKiN z cyklu "Na warszawskiej fali" z archiwum Polskiego Radia nadanej w lipcu 1970 roku.
Zapraszamy do wysłuchania archiwalnego nagrania z uroczystości otwarcia Pałacu Kultury i Nauki w lipcu 1955 roku. Rozmowy i wypowiedzi wykorzystane w nagraniu dotyczą działalności pałacu, urządzeń technicznych kina "Wiedza", które wówczas mieściło się w PKiN i Teatru Dramatycznego. Można również posłuchać relacji z wizyty w restauracji Trojka, która w ówczesnych latach uznawana była za jeden z najbardziej eleganckich i ekskluzywnych lokali w Polsce. Jest też nagranie ze studia Telewizji Polskiej, które również mieściło się w PKiN i rozmowa ze spikerką Bożeną Walter.
W związku z 60. rocznicą rozpoczęcia nadawania audycji Rozgłośni Polskiej RWE uruchomiliśmy serwis specjalny wolnaeuropa.polskieradio.pl. Zapraszamy do słuchania.
Przygotowaliśmy dla Państwa 20 tysięcy archiwalnych dźwięków, które obrazują sytuację w Polsce i na świecie - od uruchomienia Rozgłośni 3 maja 1952 roku, aż do zakończenia działalności w połowie lat 90. W sumie pół miliona minut nagrań archiwalnych. To dźwiękowy dokument najważniejszych, często dramatycznych wydarzeń w Polsce – stalinizm, ucieczka pułkownika Światło, aresztowanie prymasa Wyszyńskiego, robotniczy bunt 1970, studencka rewolta 1968, masakra robotników na Wybrzeżu 1970, wybór Papieża, Solidarność, stan wojenny - wreszcie obrady Okrągłego Stołu.
sm