22 lata temu Polskę opuścili ostatni żołnierze armii radzieckiej, stacjonującej w naszym kraju od 1945 roku.
W rozmowie z Polskim Radiem, w październiku 1995 roku, Lech Wałęsa podkreślił, że wycofanie sowieckich wojsk z Polski uważa za jedno z największych osiągnięć swojej prezydentury.
"Doprowadziłem to do końca"
- Przeprowadziłem tę sprawę od początku do końca, z negocjacjami włącznie. Te były właściwie poza moim zasięgiem, bo tego dokonuje rząd. Ale ponieważ rządy spaprały tę sprawę, a ja powiedziałem narodowi, że tego dokonam, sam negocjowałem i doprowadziłem tę sprawę do końca - mówił Lecha Wałęsa.
17 września 1993, w symboliczną rocznicę agresji radzieckiej na Polskę w 1939 roku, dowódca Północnej Grupy Wojsk, generał Leonid Kowaliow zameldował prezydentowi Lechowi Wałęsie zakończenie wycofywania wojsk radzieckich z Polski. Następnego dnia z Dworca Wschodniego wyjechało ostatnich 24 oficerów, w tym 5 generałów.
"Rosjanie chcieli w bazach tworzyć spółki polsko-rosyjskie"
Pierwotny projekt międzynarodowego porozumienia pozwalał obcym wojskom na zakończenie ewakuacji do końca 1993 roku. Jednak prezydentowi Lechowi Wałęsie zależało, aby ich wyjazd zbiegł się z rocznicą napaści sowietów na Polskę. Ówczesny pełnomocnik rządu ds. pobytu armii rosyjskiej, generał Zdzisław Ostrowski uważa, że cena za taką symbolikę mogła być wysoka. Mówi, że Rosjanie chcieli, by na bazie dawnych sowieckich jednostek wojskowych tworzyć mieszane spółki polsko-rosyjskie. Generał Zdzisław Ostrowski zwraca uwagę, że nie można się było na to zgodzić, gdyż spółki stałyby się miejscem działania różnego rodzaju rosyjskich służb.
Ostatecznie - po wyjeździe Północnej Grupy Wojsk Federacji Rosyjskiej - zarówno kancelaria prezydenta Lecha Wałęsy, jak i przedstawiciele Borysa Jelcyna wycofali się z projektu tworzenia spółek.
Kilkadziesiąt tysięcy żołnierzy wróciło do Rosji
Do tej pory nie udało się jednoznacznie ustalić, jak duża liczba żołnierzy z czerwonymi gwiazdami stacjonowała w naszym kraju przez prawie pół wieku.
Rozmowy na temat wycofania wojsk radzieckich z Polski podjęto z inicjatywy strony polskiej w grudniu 1990 roku. Pierwsze jednostki wyruszyły do ZSRR 8 kwietnia 1991. Północna Grupa Wojsk Armii Czerwonej liczyła wówczas 53 tysiące żołnierzy oraz 7,5 tysiąca pracowników cywilnych, którym towarzyszyło 40 tysięcy członków rodzin. Rosjanie stacjonowali w 59 garnizonach w 21 ówczesnych województwach. Korzystali z 13 lotnisk, posiadali bazę morską, 6 poligonów i 8000 obiektów.
Liczebność wojsk radzieckich w naszym kraju wynosiła początkowo, bezpośrednio po wojnie, od 300 do 400 tysięcy żołnierzy. Siedzibą dowództwa Północnej Grupy Wojsk była Legnica, gdzie radzieccy żołnierze zajęli 1/3 miasta. Ważniejszymi lokalizacjami były także: Świdnica, Borne Sulinowo, Przemków-Trzebień, Bagicz, Brzeg, Burzykowo (dzielnica Stargardu Szczecińskiego), Chojna, Dębica, Żagań, Oława, Białogard, Świnoujście. W drugiej połowie lat 80. XX wieku liczebność radzieckiej armii w Polsce zmniejszyła się do około 70 tysięcy żołnierzy.
Wojska na terenie podporządkowanym
Po zakończeniu działań wojennych w maju 1945 roku, decyzją Stalina, na terenie krajów podporządkowanych Związkowi Radzieckiemu utworzono cztery grupy wojsk. Były to: Grupa Okupacyjnych Wojsk w Niemczech, Centralna Grupa Wojsk na terenie Austrii, Czechosłowacji i Węgier, Południowa Grupa Wojsk w Rumunii i Bułgarii oraz Północna Grupa Wojsk w Polsce.
Rozlokowana na terenie naszego kraju Północna Grupa Wojsk, podobnie jak część Centralna Grupy Wojsk w Czechosłowacji, nie pełniła funkcji okupacyjnej. Jednak podobnie jak pozostałe grupy stanowiła narzędzie nacisku na miejscowe władze i gwarantowała uległość władz polskich wobec Związku Radzieckiego.
Stacjonowanie wojsk radzieckich w Polsce było formalnie regulowane postanowieniami Układu o Przyjaźni, Współpracy i Pomocy Wzajemnej z 14 maja 1955 roku, tak zwanego Układu Warszawskiego oraz umową o statusie prawnym wojsk radzieckich czasowo stacjonujących w Polsce z 17 grudnia 1956.
IAR/agkm