Ośmiornice to jedne z najbardziej niesamowitych zwierząt zamieszkujących głębiny oceanów. Należą do głowonogów, posiadają osiem ramion, ich rozmiary sięgają od 1,5 cm do 10 m. Są przy tym wyjątkowo inteligentne, o czym świadczą kolejne odkrycia. Mark Norman, naukowiec z Museum Victoria w Australii, znalazł gatunek - ośmiornice żyłkowate Amphioctopus marginatus, które jako swoje schronienie zaczęły wykorzystywać skorupy kokosów, wyrzucane do wody przez ludzi.
Tym co wciąż nurtuje naukowców jest nie do końca sprawdzone przekonanie, że niemal wszystkie zachowania ośmiornic są wyuczone, a nie oparte na instynkcie. Co więcej, ośmiornice muszą uczyć się same. Zwierzęta te w zasadzie nie wzorują się na zachowaniach swoich rodziców – w ciągu całego rozwoju mają z nimi bardzo mało kontaktu.
Duża inteligencja ośmiornic jest tym co wyróżnia je spośród innych bezkręgowców. Naukowcy nie znają dokładnej skali tej inteligencji, a zdolność uczenia się ośmiornic budzi wiele dyskusji wśród biologów. Wiele eksperymentów związanych na przykład z przechodzeniem labiryntów i posługiwaniem się przedmiotami wykazało jednak że zwierzęta te mają pamięć zarówno krótko- jak i długoterminową. Głównym ograniczeniem tego, ile ośmiornice mogą się nauczyć jest ich krótka długość życia – najmniejsze gatunki żyją tylko 6 miesięcy, większe zaś w sprzyjających warunkach dożywają 5 lat.
Ośmiornica ma bardzo złożony układ nerwowy, którego tylko część znajduje się w mózgu. Dwie trzecie neuronów ośmiornicy jest zlokalizowane w zwojach nerwowych ramion. To właśnie ramiona są odpowiedzialne za wysoką sprawność motoryczną zwierząt, a różnorodność ruchów wynika z istnienia co najmniej trzech różnych poziomów układu nerwowego. W przeciwieństwie do kręgowców, złożone umiejętności mechaniczne ośmiornic nie są organizowane za pomocą wewnętrznej mapy somatotypowej opisującej budowę ciała. Szczególnym przykładem jest tu ośmiornica naśladownicza (Thaumoctopus mimicus), która przenosi swoje ramiona w taki sposób, aby naśladować ruchy innych morskich stworzeń.
Ośmiornice nie mają pancerza, może jednak występować u nich silnie zredukowana muszla. Mniejsze z tych głowonogów często jako swojego pancerza wykorzystują muszle, które znajdą na dnie oceanu. Do obrony przed zagrożeniem wszystkim ośmiornicom służą ramiona. Zwierzę posiada jednak dwie silne szczęki w których znajdują się umieszczone na języku zęby. Gruczoły ślinowe wydzielają jad, którego działanie w przypadku ukąszenia jest niebezpieczne dla ludzi. Kolejnym nietypowym elementem budowy jest konstrukcja układu krwionośnego – oprócz głównego jednokomorowego serca z dwoma przedsionkami ośmiornica posiada dodatkowo dwa serca skrzelowe pomagające wtłoczyć krew do skrzeli.
Czy możemy sobie wyobrazić jak wyglądałby świat, gdyby na drodze ewolucji ośmiornice opuściły morza i rozwijały się na lądzie? Gatunek ten wyodrębnił się jeszcze w kredzie. Wciąż jednak niewiele wiemy o ich inteligencji, biolodzy w pełni zbadali i opisali dotychczas jedynie część gatunków ośmiornic. Teraz ich budowa i motoryka, przy rosnącej ilości badań, ma szansę pomóc w rozwoju nowoczesnych technologii, choćby zaawansowanych mechanicznie robotów…
Przemysław Goławski