"Strzeż się bogactwa" Jana Steena - zabawny rebus z poważnym przesłaniem

Małpa zatrzymuje mechanizm zegara

Scena dzieje się w holenderskim, mieszczańskim domu, nie przedstawia jednak zwykłej rodziny po podwieczorku. Obraz Jana Steena to skomplikowany, a zarazem zabawny rebus, który daje się rozwiązać jedynie dzięki uważnej obserwacji szczegółów i znajomości niderlandzkich przysłów i idiomów, jak chociażby tego: "głupota marnuje czas". To dlatego małpa zatrzymuje mechanizm zegara.

Uważaj w dobrych czasach

Tytuły obrazów Jana Steena to często popularne niderlandzkie przysłowia. Tak jest i w tym przypadku - "In weelde Siet Toe", oznacza "uważaj w dobrych czasach" lub mniej dosłownie "strzeż się bogactwa". Taki napis umieszczony jest na łupku, opartym o drewnianą ławę, tuż obok porozrzucanych kart do gry (w prawym, dolnym rogu obrazu).

Opowieść o bezmyślnym trwonieniu dobytku

Ludzie i zwierzęta, relacje pomiędzy nimi, obfitość przedmiotów i wiązane z nimi znaczenia, składają się na opowieść o bezmyślnym trwonieniu dobytku, nadmiernym jedzeniu i piciu, rozwiązłości, lenistwie i gnuśności. Steen nie jest jednak nudnym moralistą. Wizualna przypowieść o negatywnej stronie dobrobytu, opowiedziana jest zabawnie, wręcz komicznie.

Prosty, niewyrafinowany humor dzieł Steena

Domostwa Steena to "świat na opak", w którym prawa, zwyczaje i reguły stosunków międzyludzkich, obowiązujące w społeczeństwie są odrzucone, tak, jak podczas karnawału lub w teatralnej farsie. Bohaterowie Steena są komiczni, groteskowi, niekiedy wulgarni i epatują erotyką. Liczebność tego typu obrazów Steena wskazuje, że prosty, niewyrafinowany humor tych dzieł cieszył się powodzeniem i znajdował nabywców wśród przedstawicieli średniej klasy - uczonych, przedsiębiorców, kupców, lekarzy. Widzieli swój świat w krzywym zwierciadle, na wspak. Zapewne bardziej ich to bawiło, niż przestrzegało przed upadkiem.

Jan Steen, "Strzeż się bogactwa" ("Domostwo Jana Steena"), 1663, Kunsthistorisches Museum, Wiedeń

***

Tytuł audycji: Jest taki obraz

Prowadził: Michał Montowski

Gość: dr Grażyna Bastek

Data emisji: 21.01.2024

Godzina emisji: 14.45

mo/pr