Geneza i konteksty polskiego romantyzmu

• Wspólną cechą polskich twórców romantycznych jest dorastanie poza wielkim miastem. Pojawił się jednak wyjątek.
• W krajach Europy występują różne daty rozpoczęcia się tej epoki. Pojawiają się także różnice w tym, kogo uznaje się za twórcę romantycznego.
• Ważnym punktem w polskim romantyzmie jest Wielka Emigracja, która była efektem klęski powstania listopadowego.

Elementem wspólnym dla prawie wszystkich polskich twórców epoki romantyzmu jest dorastanie poza wielkim miastem. - Dzieciństwo każdego z romantyków ma charakter wiejski albo małomiasteczkowy. Może najbardziej "miastowym" romantykiem był Zygmunt Krasiński, który urodził się w Paryżu i całe życie spędzał w miastach albo w uzdrowiskowych miejscowościach. Ale dzieciństwo Słowackiego, Mickiewicza albo Norwida upływało w realiach wiejskich. To oczywiście pozwalało pogłębić ich kontakt z naturą i lepiej ją zrozumieć, a potem wykorzystać w swojej twórczości literackiej - mówił prof. Andrzej Fabianowski, znawca literatury i kultury romantyzmu.

Romantyzm w różnych krajach

O ile w Polsce na początek romantyzmu datuje się wydanie "Ballad i romansów" Adama Mickiewicza, o tyle w innych krajach Europy pierwsze przejawy tego nurtu występowały już wcześniej. - Europa nie jest tutaj monolitem. Jesteśmy przyzwyczajeni do periodyzacji historii i literatury, jaką wbija nam się jeszcze w szkole, natomiast w innych krajach wyglądało to inaczej. Na przykład we Francji tak ważny dla romantyków i wrażliwości ludzkiej tekst jak "Nowa Heloiza" Jeana Jacques'a Rousseau ukazał się w 1761 roku. W Polsce panował wtedy jeszcze August III Sas i hulała sobie epoka baroku. Natomiast prawdziwy romantyzm we Francji to jest rok 1827-1828, a więc później niż my. A to dlatego, że we Francji nie było czynnej opozycji "narodowe-nienarodowe". Tak jak w Polsce na przykład, klasycyzm był literaturą nienarodową, bo kopiowaną z francuskich wzorów, które uważano za najdoskonalsze. Ale romantyzm, inspirujący się narodową, rodzimą historią, ludowością, naturą, był uważany za coś narodowego - wyjaśnia profesor Fabianowski.

Zupełnie inaczej sytuacja wyglądała w Niemczech. - Na przykład twórczość Goethego, przypomnę jego dzieło "Cierpienia Młodego Wertera", wydana w 1774, czyli mniej więcej wtedy, gdy w Polsce Krasicki pisał swoje satyry i "Monachomachię". W Niemczech twórczość "Sturm und Drang", którą uważamy za romantyczną, jest z kolei uważana za klasycystyczną. I jeżeli na przykład niemieckiego inteligenta zapytamy o romantyków języka niemieckiego, to wcale nie wymieni Goethego czy Schillera - mówi gość Programu 1 Polskiego Radia.

Czytaj także:

• Narodowe Czytanie 2022: w Roku Romantyzmu Polskiego czytamy "Ballady i romanse"
• Wątki ludowe w twórczości romantycznej

Prof. Andrzej Fabianowski dodaje również, że korzenie romantyzmu sięgają już czasów antycznych. - Pamiętajmy, że "Ballady i romanse", a właściwie pierwszy tom poezji Mickiewicza, który ukazał się w Wilnie w czerwcu 1822 roku, poprzedzony był bardzo erudycyjną przemową, w której udowadniał, że Homer był poetą romantycznym. A więc romantyzm nie jest jakimś nowym wynalazkiem XVIII-XIX wieku, ale ma ogromną, potężną i bardzo szlachetną tradycję sięgającą czasów starożytnych.

Emigracja, która wyszła na dobre

Ważnym elementem okresu romantyzmu jest powstanie listopadowe i związana z nim Wielka Emigracja. Gość Radiowej Jedynki zaznacza, że powstanie miało dla Polski również pozytywne skutki. - Bilans kulturowy powstania listopadowego był jednocześnie pozytywny i negatywny. Negatywny dlatego, że zamknięto polskie szkoły i rozpoczęła się intensywna rusyfikacja Polaków. Co znaleźć w tym pozytywnego? Wielką Emigrację - wyjaśnia prof. Andrzej Fabianowski. - Otóż to, że najważniejsi polscy intelektualiści, polska klasa polityczna, najlepsi polscy filozofowie znaleźli się poza zasięgiem planów rusyfikacyjnych i germanizacyjnych, poza zasięgiem cenzury, że mogli na bieżąco stykać się z największymi trendami kulturowymi Francji czy Anglii, to sprawiło, że polski romantyzm stanął w rzędzie najważniejszych zjawisk kulturowych świata - dodaje.

***