Edukacja pod okupacją niemiecką - to temat kolejnego odcinka cyklu "Z Archiwum IPN". Prezentuje on szczególnie ciekawe dokumenty znajdujące się w Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej związane z II wojną światową i Powstaniem Warszawskim. Audycja poświęcona edukacji na okupowanych przez Niemców terenach Polski powstawała na podstawie zdjęć z albumu z fotografiami Jerzego Stolarskiego.
- Album ze zdjęciami Jerzego Stolarskiego trafił do archiwum IPN w 2017 roku przekazała go sąsiadka Ewy Stolarskiej, opiekunka żony Jerzego Stolarskiego. W albumie znajdują się unikatowe zdjęcia dokumentujące działalność wyjątkowej szkoły w okupowanej przez Niemców w Polsce - mówi archiwista Szymon Czwarno.
Album zawiera fotografie wykonane przez Stolarskiego w latach 1940 - 1941. W tym okresie Jerzy Stolarski uczęszczał do Państwowej Wyższej Szkoły Budowy Maszyn i Elektrotechniki imienia Wawelberga i Rotfelda. Mieściła się przy ulicy Mokotowskiej 4 i była jedyną szkołą wyższą, na której funkcjonowanie zgodzili się Niemcy w okupowanej Polsce. Jerzy Stolarski ukończył szkołę w 1942 roku, uzyskując tytuł technika.
Był zapalonym fotografem, uwieczniał otaczającą go okupacyjną rzeczywistość, aparat zabierał także na uczelnię.
- Dzięki temu - podkreśla Szymon Czwarno - mamy całą serię unikatowych fotografii przedstawiających nie tylko wnętrza uczelni w okresie okupacji, ale przede wszystkim zdjęcia profesorów podczas zajęć wykładowych.
Na niektórych ujęciach i są nawet profesorowie, którzy nie przeżyli wojny - zostali zastrzeleni podczas Powstania Warszawskiego. Jednym z nich był profesor Hansel. Na fotografiach są między innymi: profesorowie Hansel, Staniszewski, Kurowskiego i Pożarski. Na jednym ze zdjęć widać Jerzego stolarskiego w grupie jego kolegów.
Fotografii dotyczących szkoły zachowało się 15 i są to jedyne zdjęcia związane z funkcjonowaniem tej uczelni w okresie okupacji jaki udało się do tej pory odnaleźć.
Historyk IPN doktor Waldemar Grabowski przypomina, że Niemcy w różny sposób podchodzili do edukacji w okupowanej Polsce. Najbardziej brutalnie potraktowali polskie szkolnictwo na ziemiach wcielonych do III Rzeszy, gdzie jedyne szkoły, jakie tam funkcjonowały były niemieckie.
- Niemcy - przypomina historyk - zaraz na początku września 1939 roku, po zajęciu tych ziem przeprowadzali barbarzyńskie działania, poza zabijaniem Polaków, aresztowaniem, osadzaniem w obozach i więzieniach, między innymi palili polskie książki. Wskutek tego dzieci i młodzież, która mieszkała na ziemiach wcielonych do Rzeszy w dużej mierze nie miała nawet podręczników.
- W związku z represjami niemieckimi - przypomina badacz - rozwijało się tam tajne nauczanie. Na terenach wcielonych do III Rzeszy włączyło się w nie kilka tysięcy nauczycieli, którzy uczyli jednak zaledwie około półtora procent tam mieszkających w polskich dzieci.
Nieco inaczej wyglądała sytuacja w Generalnym Gubernatorstwie.
- Tam - wyjaśnia doktor Grabowski - Niemcy dla własnych interesów postanowili utrzymać szkolnictwo na poziomie podstawowym i na poziomie średnim, głównie chodziło o to, żeby wyszkolić robotników, którzy będą mogli pracować w zakładach zbrojeniowych, które znajdowały się na terenie Generalnego Gubernatorstwa. Niemcy chcieli też młodzież, którą się wykształcili wywozić do III Rzeszy, do tamtejszych zakładów pracy.
Językiem wykładowym był język polski, aczkolwiek trzeba powiedzieć że coraz większy jakby nacisk kładziono na język niemiecki, na co Niemcy kładli z biegiem czasu coraz większy nacisk.
Niemcy w czasie okupacji w ramach niszczenia elit polskiego społeczeństwa wymordowali co najmniej 15 proc. polskich nauczycieli również akademickich, w tym setki profesorów mimo ogromnej skali represji przez cały okres okupacji polscy nauczyciele prowadzili tajne nauczanie na różnych szczeblach było mnie zaangażowane blisko milion osób.
Witold Banach