Ospa prawdziwa, wywoływana przez wirusa variola, jest prawdopodobnie najbardziej znana jako jedyna choroba zakaźna człowieka, którą wyeliminowano (eradykowano) na całym świecie, w 1980 roku, dzięki szczepieniom. Ale choroba ta była główną przyczyną śmierci do niedawna, zabijając co najmniej 300 milionów ludzi w XX wieku. To mniej więcej równowartość populacji Stanów Zjednoczonych i dziewięć razy więcej niż wynosi populacja Polski. Epidemia ospy ostatni raz zaatakowała Polskę w 1963 roku, we Wrocławiu. Zachorowało wówczas 99 osób, spośród których siedmiu zmarło.
Ospa zabijała wikingów i faraonów?
Jeszcze do niedawna najwcześniejsze dowody genetyczne dotyczące występowania ospy pochodziły z XVII wieku. Dopiero w pobranych w 2020 roku próbkach pochodzących ze szkieletów i zębów wikingów odkryto liczne szczepy wirusa variola, co dowodziło, że ospa jest starsza przynajmniej o 800 lat.
Podejrzane blizny znalezione na starożytnych egipskich mumiach (w tym faraona Ramzesa V, który zmarł w 1157 roku p.n.e.) prowadzą niektórych historyków do przekonania, że dzieje ospy sięgają co najmniej 3000 lat wstecz. Brakowało jednak dowodów naukowych potwierdzających te tezę. Aż do teraz.
Czytaj także:
Jak stara jest ospa? Dowód matematyczno-genetyczny
Porównując genomy współczesnych i historycznych szczepów wirusa variola, badacze z Instytutu Naukowego Eugenio Medea i Uniwersytetu w Mediolanie, pod kierownictwem doktora Diego Forni, prześledzili ewolucję patogenu w czasie. Odkryli, że różne szczepy ospy prawdziwej pochodzą od jednego wspólnego przodka i że niewielka część składników genetycznych znalezionych w genomach z epoki wikingów przetrwała do XVIII wieku.
Opracowali oni również szacunkowe dane dotyczące czasu powstania wirusa. W swoich szacunkach badacze uwzględnili tzw. zjawisko tempa zależnego od czasu. Oznacza ono, że szybkość ewolucji zależy od długości czasu, w którym jest ona mierzona, więc wirusy wydają się zmieniać szybciej w krótkim czasie i wolniej w dłuższym. Używając równania matematycznego, uwzględniając zjawisko tempa zależnego od czasu, naukowcy oszacowali, że wirus ospy zwyczajnej pojawił się ponad 3800 lat temu.
Odkrycie to potwierdza dotychczasowe przypuszczenia historyków medycyny. Opierając się na źródłach pisanych, utrzymywali oni, że pierwsze wzmianki dotyczące ospy pojawiły się w Indyjskich i Chińskich kronikach około 1500-1000 lat p.n.e. Już wcześniej domniemywano, że choroba została przywleczona najpierw do Indii przez kupców egipskich. Choć istnieje przypuszczenie, że "plaga ateńska" z V w. p.n.e. (która ponoć również miała zostać przywieziona z Egiptu lub Etiopii) także była epidemią ospy, to nie ma na to dostatecznych dowodów. Dlatego za moment pojawienia się tej choroby w Europie przyjmuje się VI wiek - wówczas to jej objawy opisał św. Grzegorz z Tours, używając również po raz pierwszy słowa "variola".
Artykuł ukazał się w czasopiśmie "Microbial Genomics" , wydawanym przez Microbiology Society.
EurekAlert!/Microbiobial Genomics/bm