Wielka i Ostatni. Katarzyna II i Stanisław August Poniatowski
Uchwalenie Konstytucji 3 maja
Powszechnie przyjmuje się, że Konstytucja 3 maja, uchwalona w 1791 r., była pierwszą w Europie i drugą na świecie (po konstytucji amerykańskiej) spisaną ustawą zasadniczą. Została zaprojektowana w celu zlikwidowania obecnych od dawna wad opartego na wolnej elekcji i demokracji szlacheckiej systemu politycznego Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Konstytucja zmieniła ustrój państwa na monarchię dziedziczną, ograniczyła znacząco szlachecką wolność.
Konstytucja 3 maja i Sejm Czteroletni były kluczowymi wydarzeniami końca XVIII wieku w Polsce. Dlaczego w ogóle mogły zaistnieć? - Z jednej strony była to wielka polityka międzynarodowa, której Polska nie była podmiotem, lecz przedmiotem. Wydarzenia w innych stolicach sprawiły, że pojawiło się takie okienko możliwości - mówił w Programie 1 Polskiego Radia prof. Andrzej Nowak. - Z drugiej strony tę szansę wykorzystania tego okienka stworzyła przemiana polityczna wewnątrz RP, wynikająca z oddziaływania przez kilkanaście lat zreformowanych szkół, oddziaływania szoku po I rozbiorze i potrzeby naprawy Rzeczpospolitej wobec jej udowodnionej wcześniej bezsilności - opowiadał historyk.
39:20 2021_10_04 21_08_44_PR1_Historia_żywa.mp3 Spory o Polskę w czasach Sejmu Czteroletniego (Historia żywa/Jedynka)
Bohaterowie tamtych czasów
O wizję polskości i Polski toczyli boje bohaterowie tamtych czasów: Stanisław Staszic, Hugo Kołłątaj, Ignacy Potocki, król Stanisław August Poniatowski, magnaci, przeciwnicy konstytucyjnych reform, uczestnicy wojny polsko-rosyjskiej 1792 roku w obronie Konstytucji i uczestnicy insurekcji kościuszkowskiej 1794 roku.
Wśród autorów licznych broszur, tekstów politycznych wymieniamy m.in. Hugona Kołłątaja i Stanisława Staszica. Obaj mówili o reformach i podzielali wizję zmian w Polsce. - Obaj dominują nad debatą polityczną Sejmu Czteroletniego, a to za sprawą pism, które publikowali. Stanisław Staszic, mieszczanin z Piły, związany z wybitnym reformatorem najwyższych kręgów arystokracji Andrzejem Zamoyskim, mobilizowany był niejako do tej aktywności publicystycznej nie tylko przez swoją wielką wiedzę, ale także bezpośrednie doświadczenie. Po I rozbiorze jego ojczyste miasto, Piła, zostało odcięte od RP, znalazło się pod zaborem pruskim - podkreślił gość Jedynki.
Z kolei Hugo Kołłątaj, wybitny uczony, polityk i duchowny w latach 1777-1780 z ramienia Komisji Edukacji Narodowej dokonał reformy Akademii Krakowskiej, która od tej pory nosiła nazwę Szkoły Głównej Koronnej. - Zadebiutował jako wybitny publicysta polityczny. Jego obszerne dzieło "Do Stanisława Małachowskiego, referendarza koronnego. O przyszłym sejmie Anonima listów kilka" prezentowało potrzebę reform, w tym tych dotyczących chłopstwa, zniesienia poddaństwa i wprowadzenie na to miejsce wolnego najmu, i zrównania silnej władzy wykonawczej w państwie konstytucyjnym - powiedział prof. Nowak.
Czytaj także:
W audycji również o tym, jak na Sejm Czteroletni zareagowała Europa, w której wybuchła rewolucja francuska? Czym była Polska dla trzech imperiów: Rosji, Austrii i Prus? Czy przedmurzem imperatorowej Katarzyny II, czy niebezpiecznym przyczółkiem postępu manifestowanego przez insurekcję?
Zapraszamy do wysłuchania całej audycji.
***
Tytuł audycji: Historia żywa
Prowadzi: Dorota Truszczak
Gość: prof. Andrzej Nowak (historyk, publicysta, nauczyciel akademicki, sowietolog, autor "Dziejów Polski")
Data emisji: 4.10.2021
Godzina emisji: 21.10
ans