Logo Polskiego Radia
POSŁUCHAJ
IAR
Halina Ostas 02.07.2023

100 lat temu urodziła się Wisława Szymborska, poetka, laureatka literackiego Nobla

Sto lat temu, 2 lipca 1923 roku, urodziła się Wisława Szymborska, wybitna poetka, eseistka, laureatka literackiego Nobla. Nazywana "pierwszą damą polskiej poezji", zasłynęła z drobnych form twórczości literackiej, a wiersze stały się jej wizytówką na całym świecie.

Wśród wydanych przez Wisławę Szymborską ponad 20 książek jest wiele tomików poezji, między innymi "Pytania zadawane sobie", "Wołanie do Yeti", "Wszelki wypadek", "Dwukropek" oraz "Tutaj". Jej utwory zostały przetłumaczone na kilkadziesiąt języków. Pisarka zmarła w 2012 roku.

Mistrzyni słowa, lakoniczności i subtelnego humoru, była także krytykiem, felietonistką i tłumaczką. W 1996 roku otrzymała literacką Nagrodę Nobla, przyznaną "za poezję, która z ironiczną precyzją odsłania prawa biologii i działania historii we fragmentach ludzkiej rzeczywistości".

Twórczość Szymborskiej cechuje precyzja i oszczędność słowa, posługiwanie się ironią i paradoksem, a także treści filozoficzne. Wiersze poetki często ukazują świat z perspektywy codziennych zdarzeń i zwykłych, nawet błahych rzeczy. Obserwacje życia łączą się z głęboką refleksją o egzystencji człowieka.
Poetka jest uważana za propagatorkę krótkich rymowanych anegdot w formie limeryków, a także za twórczynię takich żartobliwych gatunków literackich, jak lepieje, moskaliki czy altruiki.

W 2011 roku Wisława Szymborska została uhonorowana najwyższym polskim odznaczeniem - Orderem Orła Białego. Była także laureatką wielu prestiżowych wyróżnień, między innymi Nagrody Polskiego PEN Clubu, a także nagród - Herdera, Goethego oraz Kościelskich. W 2001 roku otrzymała dyplom honorowego członka Amerykańskiej Akademii Sztuki i Literatury.

W 2012 roku został wydany tom poezji noblistki "Wystarczy", a w 2014 - "Czarna piosenka".
Zgodnie z testamentem poetki po jej śmierci została założona Fundacja Wisławy Szymborskiej. Jej głównym celem jest opieka nad literacką spuścizną patronki. Od 2013 roku instytucja przyznaje międzynarodową nagrodę poetycką jej imienia. W 2016 roku fundacja, we współpracy z wydawnictwem "Znak", wydała dwie książki biograficzne o Wisławie Szymborskiej. W 2019 roku w Bibliotece Jagiellońskiej została utworzona wystawa rękopisów poetki "Radość Pisania".

Urodziła się 2 lipca 1923 roku na Prowencie, folwarku stanowiącym część Kórnika pod Poznaniem. W 1929 roku zamieszkała w Krakowie, z którym była związana do końca życia. Podczas okupacji na tajnych kompletach zdała maturę, a po wojnie studiowała polonistykę i socjologię na Uniwersytecie Jagiellońskim.

Debiutowała w 1945 roku w krakowskim "Dzienniku Polskim" wierszem "Szukam słowa". W latach 1947-1948 była sekretarzem dwutygodnika oświatowego "Świetlica Krakowska", zajmowała się między innymi ilustracjami do książek.

Pierwszy tom poetycki "Dlatego żyjemy" wydała w 1952 roku. Początkowa twórczość Szymborskiej była zgodna z wymogami socrealizmu, zdarzały się jej też utwory opiewające stalinizm. Publikowała na łamach "Życia Literackiego" felietony z cyklu "Lektury nadobowiązkowe", wydane w latach 80. w formie książkowej.

W 1953 roku podpisała rezolucję Związku Literatów Polskich w Krakowie, potępiającą skazanych w tzw. procesie księży kurii krakowskiej, sfingowanym przez komunistyczne władze. W 1964 roku poetka znalazła się wśród sygnatariuszy protestu krytykującego Radio Wolna Europa za nagłośnienie Listu 34. Do 1966 należała do PZPR. Po usunięciu z partii Leszka Kołakowskiego oddała legitymację partyjną, odcięła się też od swojej wcześniejszej twórczości.

Jeszcze w 1957 roku Szymborska nawiązała kontakty z paryską "Kulturą" i Jerzym Giedroyciem. W 1975 podpisała List 59, w którym polscy intelektualiści protestowali przeciwko zmianom w konstytucji, wprowadzającym zapis o kierowniczej roli PZPR i sojuszu ze Związkiem Radzieckim. Byłą także sygnatariuszką podobnej inicjatywy przedstawicieli kultury, których protest nazwano "Memoriałem 101".

Po Czerwcu 1976 - robotniczym proteście brutalnie spacyfikowanym przez komunistyczne władze - odeszła z redakcji "Życia Literackiego". Publikowała w "Odrze", "Twórczości", "Współczesności" oraz "The Literary Review".

W latach 80. współpracowała z opozycją demokratyczną, z podziemnym czasopismem "Arka" oraz paryską "Kulturą". Od 1981 do 1983 roku należała do zespołu redakcyjnego miesięcznika "Pismo", wydawanego w drugim obiegu. W 1989 roku współzakładała Stowarzyszenie Pisarzy Polskich. Od 1995 była członkiem Polskiej Akademii Umiejętności.

Wisława Szymborska udzielała się też społecznie, między innymi była pomysłodawczynią przyznawania tytułu "Społecznik Roku" i założycielką funduszu na ten cel. Przekazała też część Nagrody Nobla na rzecz Europejskiego Centrum Przyjaźni Dziecięcej w Świdnicy. Dostała wówczas Dziecięcą Nagrodę SERCA.

W 1997 roku poetka otrzymała Honorowe Obywatelstwo Stołecznego Królewskiego Miasta Krakowa, z którym była związana przez kilkadziesiąt lat.

Poetka zmarła w Krakowie 1 lutego 2012 roku. W dniu jej pogrzebu, 9 lutego w południe, z krakowskiej Wieży Mariackiej zamiast tradycyjnego hejnału została odegrana melodia Andrzeja Mundkowskiego skomponowana do wiersza noblistki "Nic dwa razy". Wisława Szymborska została pochowana na Cmentarzu Rakowickim.


IAR/ho