Czapski
Section02
Section04
Autoportret z historią w tle
Świadek epoki, kosmopolak
Świadek epoki, kosmopolak Wśród obrazów Czapskiego szczególną uwagę zwracają przejmujące autoportrety. Wyjątkowym autoportretem są też jego pisane latami dzienniki. Powstał jednak również szczególny, rozpisany na fragmenty, fascynujący pamiętnik mówiony Józefa Czapskiego. więcej
O sobie, sztuce i historii
Ostatnio dodane
Matka była natchnieniem polskości

- Mieliśmy dużo niepolskiej krwi. To dzięki matce byliśmy Polakami. Zawsze mówiła do nas po polsku – wspominał Józef Czapski w archiwalnym wywiadzie. (PR, 1.04.2006)

Byliśmy naprawdę jednym narodem

- Anders stworzył armię z rzeszy bosonogich więźniów, którzy wyglądali jak starcy – mówił Józef Czapski w czasie mszy za żołnierzy poległych pod Monte Casino. (RFI, 13.05.1984)

Wątpić zacząłem na starość

- Zawsze patrzyłem na życie i świat optymistycznie – mówił Józef Czapski w rozmowie z Renatą Gorczyńską. Audycja z okazji urodzin artysty. (PR, 7.04.1996)

Krystalizacja charakteru człowieka

- Kiedy mam ciężkie chwile i nie wiem, jaką podjąć decyzję, to myślę sobie, że naprawdę trudne chwile to były na froncie - mówił Józef Czapski. (RWE, 16.04.1976)

Sprawy rosyjsko-polskie

Rozmowa Włodzimierza Odojewskiego z Józefem Czapskim o stosunku Rosjan do Polaków, wydaniu dzienników, związku sztuki z religią. (RWE, 1982)

Noworoczne plany na rok 1956

- Niechętnie mówię o tym, co będę robił, bo piekło jest wybrukowane dobrymi chęciami, a siły człowieka są ograniczone - mówił Józef Czapski. (RWE, 1.01.1956)

Section06
Malarz
"Maluję, żeby pisać" - Był jednym z najważniejszych świadków historii XX wieku i pisarzem. Jednocześnie, i to trochę zostało przysłonięte, był artystą należącym do najwybitniejszych twórców malarstwa europejskiego 2. połowy XX wieku – mówił na antenie Radia Wolna Europa Wojciech Karpiński. więcej
Maluję, żeby pisać
Ostatnio dodane
Malarstwo nastawione na konkret

- Pisał i szkicował w dzienniku, część szkiców przenosił na płótno. Skupiał się na konkretnym fragmencie rzeczywistości – mówił prof. Andrzej S. Kowalczyk. (PR, 1.04.2006)

Marzyłem o tym, żeby oddać ból

- Nie szukałem żadnego dodatkowego efektu. Fascynował mnie szczegół. Kochałem stare twarze – mówił Józef Czapski w czasie rozmowy z Adamem Sławińskim. (PR, 3.04.1991)

Byliśmy antytematyczni i antymatejkowscy

- Imponowali mi Waliszewski i Cybis. Nigdy nie byłem malarzem abstrakcyjnym, chociaż wtedy ono zalało cały świat - rozmowa Adama Sławińskiego z Józefem Czapskim. (PR, 2.04.1991)

Jego mistrzem był Cezanne

- Powojenne szkice Czapskiego są ukoronowaniem tego, co najlepsze w sztuce polskiej i europejskiej tych lat – uznał Wojciech Karpiński, eseista. (PR, 1.05.1996)

"Maluję, żeby pisać"

- Jak mam myśl malarską w głowie i zabieram się do pracy, cierpię, że brak mi trzeciej ręki, która bym jednocześnie mógł pisać - mówił Józef Czapski. (RWE, 4.05.1990)

Konstanty Jeleński o Józefie Czapskim malarzu

- Czapski to jeden z największych malarzy naszych czasów. Jego sztuka jest w znacznej mierze maszyną wrażeniotwórczą – mówił Konstanty Jeleński, krytyk literacki. (RWE, 8.04.1985)

Joanna Pollakówna o malarstwie Józefa Czapskiego

- Czapski był przede wszystkim malarzem bardzo wielkiego kalibru – mówiła Joanna Pollakówna, poetka, eseistka i historyk sztuki. (RWE, 2.04.1994)

Section08
Pisarz
Potrzeba pisania, notowania życia... Autor wyjątkowych w literaturze światowej świadectw: "Wspomnień starobielskich" i "Na nieludzkiej ziemi". Dał się poznać jako znakomity eseista, piszący o malarstwie i literaturze. Całe życie prowadził także dziennik, z którego znamy zaledwie wyimek, "wyrwane strony". więcej
Potrzeba pisania, notowania życia...
Ostatnio dodane
Jedne z najpiękniejszych kart w polskiej literaturze

- Fragmenty jego dzienników można porównać do "Beniowskiego" Juliusza Słowackiego - mówił Wojciech Karpiński, krytyk literacki. (RFI, 7.02.2003)

Dzienniki Czapskiego – legendarny autoportret

- 200 tomów dzienników Czapskiego to jego legendarny autoportret - jak sam mówił - "przesypywany rysunkami" - mówiła Emilia Olechnowicz, edytorka. (PR, 17.08.2011)

”Tumult i widma”

- Każdy szkic jest intymną rozmową pisarza z czytelnikiem, w której tytułowa sylwetka, czy sprawa staje się pretekstem do refleksji – mówił Włodzimierz Odojewski. (RWE, 21.02.1993)

Section10
Więzień Starobielska
Cudem ocalały - Chodziło o to, żeby wszystkie nazwiska moich kolegów, jakie miałem, zostały zapamiętane - wspominał Józef Czapski swoje starania, by odnaleźć tych, którzy zaginęli na Wschodzie. więcej
Cudem ocalały
Ostatnio dodane
Starobielsk

data emisji: 16.03.2016

O pobycie w Starobielsku, atmosferze panującej w obozie i nadziei na uwolnienie z rąk Sowietów. (RWE, listopad 1961)

spotyka gen. Andersa

data emisji: 16.03.2016

Zwolnienie z obozu, spotkanie z Władysławem Andersem. Rozkaz generała o rozpoczęciu poszukiwań zaginionych oficerów. (RWE, listopad 1961)

Postanawia udać się do Moskwy

data emisji: 16.03.2016

Postanawia pojechać do Moskwy. Wierzy, że uda mu się dostać do Ławrientija Berii, szefa NKWD. (RWE, listopad 1961)

Udaje się do Czkałowa

data emisji: 16.03.2016

Udaje się do Czkałowa w Kazachstanie na spotkanie z komendantem GUŁagu gen. Wiktorem Nasiedkinem. Próba wydobycia informacji o polskich jeńcach. (RWE, listopad 1961)

Próbuje w moskiewskim NKWD

data emisji: 16.03.2016

Wizyta w moskiewskim NKWD, brak informacji o zaginionych polskich oficerach. Fiasko poszukiwań. (RWE, listopad 1961)

"W Rosji nie można było stworzyć polskiej armii"

data emisji: 11.03.2016

Rozmowa Tadeusza Nowakowskiego z Józefem Czapskim na temat nowego wydania książki pt. "Na nieludzkiej ziemi". (RWE, 1.01.1979)

W piekle Sowietów
Adam Ferency czyta Czapskiego Książka Józefa Czapskiego wpisuje się, wraz z "Innym światem" Gustawa Herlinga-Grudzińskiego i "Archipelagiem GUŁag" Aleksandra Sołżenicyna, we wstrząsający kanon świadectw cierpień, jaki zgotował światu komunistyczny sowiecki aparat przemocy i ucisku. więcej
Adam Ferency czyta Czapskiego
Section12
Czapski i "kultura"
Ambasador Kultury
Ambasador "Kultury" Był jednym ze współtwórców pisma Jerzego Giedroycia. Redaktor nazywał go ministrem spraw zagranicznych "Kultury". Maisons-Laffitte, podparyską siedzibę Instytutu Literackiego, Czapski uważał za własny dom. więcej
Ostatnio dodane
Czapski był zafascynowany Giedroyciem

- Czapski był zafascynowany Giedroyciem. Giedroyc doceniał jego wielkość duchową, szczerość i gotowość niesienia pomocy – mówił prof. Andrzej S. Kowalczyk. (PR, 1.04.2006)

Minister spraw zagranicznych Kultury

- Czapski był ministrem spraw zagranicznych "Kultury", znał mnóstwo ludzi i szybko nawiązywał z każdym kontakt – opowiadał Mirosław Chojecki. (PR, 1.04.2006)

Jerzy Giedroyc o założeniu Instytutu Literackiego

- W pierwszym okresie działalności "Kultury" największym oparciem dla nas był Józio Czapski - mówił Jerzy Giedroyc, wspominając początki Instytutu Literackiego. (PR, 1996)

"Portret Czapskiego"
Fragment książki Wojciecha Karpińskiego "Portret Czapskiego" wydanej przez Zeszyty Literackie. Warszawa, 2015. POBIERZ PDF
Section14
Okruchy pamięci
Prezentujemy niepublikowane dotąd rozmowy z Józefem Czapskim o wielkich postaciach XX wieku, z którymi zetknął go los, nagrane w latach 80. w Maisons-Laffitte przez Andrzeja Mietkowskiego, współpracownika RWE, BBC i paryskiej "Kultury".

Raymond Aron

Francuski filozof, socjolog, teoretyk polityki i publicysta polityczny. Żył w latach 1905-1983. Zajmował się teorią i praktyką polityki oraz historią socjologii. Zdecydowany krytyk marksizmu i komunizmu.

  • - Aron wcześniej niż wszyscy inni powiedział, że Algier musi być wolny. Miałem do niego bardzo serdeczny stosunek. Poznałem go przez Jeanne Hersch.

Andrzej Bobkowski

Pisarz, eseista, stały współpracownik paryskiej "Kultury". Urodzony w 1913 roku. Autor znakomitego dziennika z podróży rowerowej po okupowanej Francji. Jego "Szkice piórkiem. Francja 1940-1944" to jedna z najwybitniejszych pozycji XX-wiecznej polskiej diarystyki. Zmarł na emigracji w Gwatemali w 1961 roku.

  • - Myśmy się stale spotykali. Bardzo go lubiłem. To był człowiek wielkiej prostoty i takiej męskiej odwagi, prawdziwy przyjaciel.

Albert Camus

Francuski pisarz, dramaturg, eseista, reżyser teatralny. Urodził sie w 1913 roku. Czołowy reprezentant egzystencjalizmu, uważany za jednego z najwybitniejszych intelektualistów europejskich II połowy XX w. Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury w 1957 roku. Zginął w wypadku samochodowym w 1960 roku.

  • - Miał w sobie wielką skromność. Pamiętam ostatnie rozmowy z nim, bardzo krótkie. Odnosiłem wrażenie, że obcuję z człowiekiem zupełnie wyjątkowym.

André Gide

Pisarz francuski, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury za 1947 rok. Żył w latach 1869-1951. Głosił immoralizm – odrzucenie tradycyjnych norm. Pierwotnie zafascynowany komunizmem, po podróży do ZSRR radykalnie zmienił poglądy. Wywarł bardzo silny wpływ na twórczość Jeana Paula Sartre'a.

  • - Wybrałem się do niego w październiku 1944 roku, po Powstaniu Warszawskim. Ale źle odebrałem to spotkanie. Powiedziałem sobie, że nigdy więcej do niego nie pójdę.

Mieczysław Grydzewski

Publicysta pochodzenia żydowskiego, znany pod pseudonimem Scrutator. Żył w latach 1894-1970. W czasie wojny polsko-bolszewickiej pracował wraz z Janem Lechoniem i Julianem Tuwimem w Biurze Prasowym Wodza Naczelnego Józefa Piłsudskiego. Redaktor czasopisma "Skamander" oraz tygodnika "Wiadomości Literackie".

  • - Wśród Polaków pochodzenia żydowskiego, których znałem, on był największy. Wściekał się, gdy się mówiło o antysemityzmie Polaków.

Daniel Halévy

Francuski historyk, pisarz, eseista, kolega Marcela Prousta z ławki szkolnej. Urodzony w 1872 roku. Deklarował swoje prawicowe przekonania, podczas wojny opowiedział się za Francją marszałka Philippe'a Pétaina. Zmarł w 1962 roku.

  • - Zetknąłem się z nim zupełnie przypadkiem. Daniel do śmierci był najlepszym i najmądrzejszym opiekunem, którego mieliśmy z siostrą w Paryżu.

Jeanne Hersch

Szwajcarska filozof polskiego pochodzenia. Żyła w latach 1919-2000. Przed wojną studiowała w Niemczech u Karla Jaspersa. Od 1956 roku była profesorem na Uniwersytecie w Genewie. W 1987 roku otrzymała Medal Alberta Einsteina.

  • - Zawsze była z nami. Jej ociec należał do żydowskiego Bundu, wykładał na uniwersytecie w Genewie. Ona była niezwykle popularna w Niemczech.

Stanisław Kot

Polityk, historyk, przedwojenny profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego. Urodzony w 1885 roku. We wrześniu 1939 roku znalazł sie na emigracji, został wicepremierem w rządzie gen. Władysława Sikorskiego. W latach 1941-42 ambasador Rządu RP na Uchodźstwie w ZSRR, potem w Rzymie. Zmarł na emigracji w Wielkiej Brytanii w 1975 roku.

  • - Poznałem go jeszcze przed wyjazdem do Paryża. Kot był już wtedy najbliższym stronnikiem gen. Sikorskiego. Wysłał mnie do Warszawy, żebym się z nim spotkał.

Stanisław Cat Mackiewicz

Publicysta polityczny, konserwatysta i monarchista. Urodził się w 1896 roku. Przeciwnik polityki gen. Sikorskiego i Stanisława Mikołajczyka. Wrócił do Polski. W 1955 roku zarejestrowany przez MSW jako kontakt operacyjny "Rober". Atakował londyńską emigrację, zarazem współpracował z paryską "Kulturą". Sygnatariusz "Listu 34". Wytoczono mu proces o działalność na szkodę PRL, który przerwała jego śmierć w 1966 roku.

  • - On miał nadzieję, że de Gaulle obudzi Europę. Zawsze wychodziłem od Mackiewicza upojony jego językiem i tym jego wileńskim akcentem.

André Malraux

Francuski pisarz, eseista. Żył w latach 1901-1976. Brał udział w hiszpańskiej wojnie domowej. Po zakończeniu II wojny światowej został ministrem informacji w rządzie de Gaulle'a. Po powrocie generała do władzy w 1958 roku przez 11 lat pełnił funkcję ministra kultury. Zaliczany do tzw. lewicowych gaullistów.

  • - Opowiedziałem mu wszystko, co wiedziałem o Rosji sowieckiej. To był człowiek niezmiernej bystrości. W kontaktach osobistych był wyjątkowy.

Jean-Paul Sartre

Pisarz, dramaturg, eseista i filozof. Przedstawiciel francuskiego egzystencjalizmu ateistycznego. Żył w latach 1905-1980. W 1964 roku odmówił przyjęcia Nagrody Nobla w dziedzinie literatury i profesury w Collège de France. Był jednym z najdłużej wspierających ZSRR intelektualistów francuskich, pomniejszał znaczenie GUŁagu, usprawiedliwiał wielki terror.

  • - Nie znosiłem Sartre’a. Jak on się dowiedział, czym są obozy w Rosji sowieckiej milczał. Uważał, że przyszłość jest w komunizmie, wolał tę prawdę zakłamać.

Gen. Władysław Sikorski

Naczelny Wódz Polskich Sił Zbrojnych. Urodzony w 1881 roku. Podczas II wojny światowej premier Rządu RP na Uchodźstwie. Zginął 4 lipca 1943 w katastrofie lotniczej nad Gibraltarem.

  • - Po raz ostatni widziałem Sikorskiego w Kairze. Odebrałem go wtedy jako prawdziwego męża stanu.

Jerzy Stempowski

Eseista, krytyk literacki, wolnomularz. Znany pod pseudonimem Paweł Hostowiec. Urodzony w 1893 roku. Pracował w MSZ, walczył w wojnie polsko-bolszewickiej. Korespondent Polskiej Agencji Telegraficznej, był też szefem gabinetu w rządzie premiera Kazimierza Bartla. W 1941 roku zamieszkał w Muri (Szwajcaria). Współpracował z paryską "Kulturą". Zmarł w 1969 roku.

  • - To był człowiek, który jak zaczynał mówić, to się nie zatrzymywał. Wszystko, co mówił było bardzo ciekawe. Ile w tym było imaginacji, a ile autentyzmu? - nie wiem.

Boris Souvarine

Francuski dziennikarz, historyk i eseista pochodzenia ukraińskiego. Urodził się w 1895 roku w Kijowie. Dwa lata później rodzina Souvarine'a wyemigrowała do Francji. Współtwórca Kominternu. Jako zwolennik Lwa Trockiego, w 1924 roku został usunięty z szeregów Komunistycznej Partii Francji. Jeden z pierwszych fundamentalnych krytyków stalinizmu. Zmarł w 1984 roku.

  • - Souvarine to jest dziś klasyk komunizmu. Brał udział w tworzeniu partii komunistycznej we Francji, współpracował z Leninem. To jest świadek pierwszej klasy.
Section16
W oczach innych
Ostatnio dodane
Kosmopolak

- Erudycją i duchową elegancją fascynował cudzoziemców. Wyglądem i sposobem bycia urzekał rozmówców, budził zaufanie – mówił Tadeusz Nowakowski. (RWE, 24.01.1993)

Wielki malarz i wielki pisarz

- Czapski pisał przede wszystkim o swoim życiu, o tym, co widział w metrze i wtedy, gdy chodził po Paryżu - komentował Wojciech Karpiński, eseista. (PR, 30.04.1996)

To gigant XX wieku

- Był jedną z najwybitniejszych postaci polskiej powojennej emigracji politycznej - powiedział dziennikarz, Maciej Morawski w audycji Anny Arwaniti. (PR, 16.02.2003)

Czapski – świadek epoki

- W kontakcie z nim miało się uczucie połączenia w jednej osobie żywego pomnika, pisarza i malarza - mówił Wojciech Karpiński. Audycja Barbary Marcinik. (PR, 29.04.1996)

Ostatnie spotkanie

- Rozmawialiśmy o literaturze i o kraju. Ciągle się interesował tym co się w Polsce dzieje. Umysłowo był młodym człowiekiem - wspominał Włodzimierz Odojewski. (RWE,1993)

Artysta z wielką wrażliwością

- Bez wrażliwości Czapskiego - malarza i pisarza nie ma współczesnej kultury polskiej - stwierdziła prof. Maria Janion, historyk i krytyk literatury. (PR, 30.12.1991)

Portret Józefa Czapskiego

- Był wielkim artystą słowa, co nie zawsze jest doceniane, niezwykłym malarzem oraz świadkiem historii Polski – mówił eseista, Wojciech Karpiński. (RFI, 3.04.2006)

Czapski osiągnął mistrzostwo

Wojciech Karpiński analizuje malarstwo Czapskiego, a Włodzimierz Odojewski - jego literackie fascynacje. Sam Czapski mówi o życiu i pracy artystycznej. (PR, 29.03.1991)

On był prawdziwym Europejczykiem

- Polskość to był jego indywidualny wybór, bo urodził się i wychował w kręgu kultury niemieckiej – powiedział Piotr Kłoczowski, historyk literatury. (PR, 2.04.2001)

Był serdeczny i bezpośredni

- To był po prostu mądry człowiek, który w pół słowa rozumiał, co mu się opowiada i jakie sprawy porusza - wspominał Jacek Woźniakowski, historyk sztuki. (PR, 4.04.2001)

Czapski miał złożoną osobowość

- Zarażał pasją widzenia, pasją nazywania świata. Zwykłe, banalne rzeczy nudziły go - mówił historyk literatury, eseista prof. Andrzej S. Kowalczyk. (PR, 3.04.2001)

Był delikatny wobec ludzi

- Patrzył na człowieka z czułością, ze współczuciem i poczuciem śmieszności naszej sytuacji na tej ziemi - mówił historyk sztuki, Jacek Woźniakowski. (RFI, 7.02.2003)

Ks. Zenon Modzelewski

- Malarz wyostrzonego oka i żarliwej niemal religijnej kontemplacji - mówił o Czapskim ks. Zenon Modzelewski. (RWE, 8.04.1985)

Prezydent Edward Raczyński

- Kochany Józiu, składam Ci serdeczne gratulacje i wyrazy uznania - mówił w dzień imienin Czapskiego Edward Raczyński, prezydent RP na emigracji. (RWE, 8.04.1985)

Tadeusz Nowakowski

- Malarz, myśliciel, czuły obserwator świata zewnętrznego i wewnętrznego, czyli duszy człowieka - takimi słowami żegnał Czapskiego Tadeusz Nowakowski. (RWE, 24.01.1993)

Jan Paweł II

Ojciec Święty Jan Paweł II uczestniczy duchowo w uroczystości imienin i 90. urodzin Józefa Czapskiego. Depeszę od papieża czytał ks. Zenon Modzelewski. (RWE, 8.04.1985)

Gustaw Herling-Grudziński o Czapskim pisarzu

- Pierwszy raz spotkaliśmy się kilka dni przed bitwą o Monte Cassino. Mieliśmy wspólne doświadczenia sowieckie - wspominał Gustaw Herling-Grudziński. (RWE, 17.05.1984)

Włodzimierz Odojewski na wieść o śmierci Józefa Czapskiego

- Jeżeli cierpiał, to nie zdradzał się z bólem. Umysłowo był wciąż młodym człowiekiem - mówił pisarz Włodzimierz Odojewski na wieść o śmierci Czapskiego. (RWE, 12.01.1993)

Section18
1896–1993. Kalendarium życia
Od Przyłuków po Maisons-Laffitte. Od nieprzejednanego pacyfizmu po Virtuti Militari. Świadek Katynia. Współpracownik paryskiej "Kultury". Znakomity malarz. Oryginalny eseista. Autor wyjątkowego w polskiej literaturze dziennika.
Za uprzejmą zgodą Galerii Zachęta oraz Piotra Kłoczowskiego i Wiktora Dłuskiego prezentujemy kalendarium życia Józefa Czapskiego przygotowane przez Joannę Pollakównę i Piotra Kłoczowskiego. POBIERZ PDF
Section20
Fotografie
Wyrwane strony. Z dzienników 1942-1991
"Wyrwane strony. Z dzienników 1942-1991" Książka, wydana przez Instytut Dokumentacji i Studiów nad Literaturą Polską, prezentuje blisko 500 najciekawszych rysunkowo i graficznie stron z diariusza pisarza. O publikacji opowiada Emilia Olechnowicz, edytor. więcej
Posłuchaj dzienników Czapskiego Szkice o snach, książkach, problemach, obrazach w "Wyrwanych stronach" są najwierniejszym autoportretem artysty. Publikacja ukazała się nakładem Fundacji Zeszytów Literackich. więcej
Posłuchaj dzienników Czapskiego

Portal PolskieRadio.pl uprzejmie dziękuje Muzeum Narodowemu w Krakowie za udostępnienie zdjęć obrazów Józefa Czapskiego. Dziękujemy również Fundacji Zeszytów Literackich za przekazanie materiałów, które wzbogaciły serwis czapski.polskieradio.pl