Wolne Miasto Gdańsk było autonomicznym miastem-państwem pod ochroną Ligi Narodów. Decyzją Rady Ambasadorów miało specjalny status prawny i podlegało formalnie administracji międzynarodowej oraz polskiej.
Archiwalne dźwięki dotyczące Wolnego Miasta Gdańsk znajdziesz w serwisie - Radia Wolności >>>
W skład Wolnego Miasta Gdańska wchodziły miejscowości: Gdańsk i Sopot, powiaty: Gdańskie Wyżyny, Gdańskie Niziny i Wielkie Żuławy, a także niewielkie fragmenty powiatów: wejherowskiego, tczewskiego, elbląskiego, malborskiego, kościerskiego i kartuskiego. Miasto pozostawało pod zarządem Komisarza Ligi Narodów. Miało własną konstytucję, hymn, parlament i senat.
Polacy w Wolnym Mieście Gdańsku
- Po niespełnieniu się nadziei, że będzie to miasto polskie, Polacy starali się w jak największym stopniu wykorzystać te swobody, które miał im gwarantować traktat wersalski - wspominał swoje dzieciństwo w Wolnym Mieście Gdańsku Leon Lendzion.
Pełnomocnikiem polskim był Komisarz Generalny Rzeczypospolitej Polskiej. Językiem urzędowym pozostawał niemiecki. Zgodnie z ustaleniami Konferencji Paryskiej Polska odpowiadała za sprawy zagraniczne, w tym za ochronę interesów obywateli Wolnego Miasta Gdańska za granicą.Jego terytorium zostało włączone do polskiego obszaru celnego. Polska miała też prawo do bezpośredniego eksportu i importu towarów przez port gdański oraz posiadania w Wolnym Mieście Gdańsku własnej służby pocztowej, telefonicznej i telegraficznej.
Na Westerplatte, u wejścia do portu gdańskiego, znajdowała się Polska Wojskowa Składnica Tranzytowa. Był to symbol polskości w Wolnym Mieście Gdańsku. Prawo do utrzymania straży wojskowej na półwyspie przyznała Polsce 7 grudnia 1925 Liga Narodów.
W mieście przeważała ludność niemiecka. Władze miejskie były nieprzychylnie nastawione do Polaków, co doprowadzało często do zatargów. Antypolskie ataki nasiliły się po dojściu do władzy Adolfa Hitlera.
Pretekst do napaści na Polskę
Sprawa Wolnego Miasta Gdańska stała się jednym z głównych pretekstów do niemieckiej napaści na Polskę i rozpoczęcia II wojny światowej. Publicysta Paweł Hulka-Laskowski, na miesiąc przed wybuchem wojny, pisał na łamach gdańskiego numeru Wiadomości Literackich: "Niemcy wcale nie potrzebują Gdańska jako portu, bo takich Gdańsków mają więcej, niż im obecnie potrzeba. Niemcy starają się o Gdańsk tylko dlatego, aby zdławić Polskę. Gdańsk nie jest ostatnim żądaniem Niemiec hitlerowskich, jest to tylko jeden z kolejnych etapów na drodze podboju całej Europy.”
Zobacz serwis II wojna światowa >>>
We wrześniu 1939 roku Niemcy ogłosili włączenie Gdańska do III Rzeszy i przystąpili do likwidacji polskich instytucji na jego terenie. Po wojnie, na mocy konferencji poczdamskiej, tereny miasta włączono do Polski, co ostatecznie zostało przez Niemcy uznane w polsko-niemieckim traktacie granicznym z 14 listopada 1990.
Gdańsk, który jest jednym z najstarszych miast Polski, o ponad tysiącletniej historii, to nie tylko symboliczne miejsce wybuchu II wojny światowej. Dziś stanowi również symbol narodzin "Solidarności" i początku upadku komunizmu w Europie Środkowej.
mk