Section01 - menu
Section07
1 WRZEŚNIA 1939
Section14
Płonąca granica, scenariusz i realizacja: Włodzimierz Frąckiewicz, Sławomir Koehler, TVP 2011
"Płonąca granica", scenariusz i realizacja: Włodzimierz Frąckiewicz, Sławomir Koehler, TVP 2011 Powszechnie uważa się, że II wojna światowa zaczęła się 1 września 1939 o godz. 4:45 ostrzelaniem Westerplatte przez pancernik Schleswig-Holstein. Tak naprawdę pierwsze strzały padły dwie godziny wcześniej w okolicach Wielunia. więcej
Section15

z archiwum polskiego radia

Z Archiwum Polskiego Radia
23 sierpnia 1939 - złowroga data dla Polaków

- Tego dnia w Moskwie Joachim von Ribbentrop i Wiaczesław Mołotow podpisali pakt o nieagresji - wyjaśniał historyk prof. Paweł Wieczorkiewicz. (8.09.2004)

Wojenne dążenia Stalina

- Od czasów Lenina celem polityki radzieckiej było rozprzestrzenianie komunizmu na całą Europę. Stalin był temu wierny - mówił prof. Paweł Wieczorkiewicz. (2.09.2004)

Obawy marszałka Rydza-Śmigłego

- W 1935 roku Wehrmacht wyprzedzał każdą armię Europy o parę lat pod względem technicznym i koncepcyjnym - komentował prof. Paweł Wieczorkiewicz. (10.09.2004)

Komunikat o wybuchu wojny

"A więc wojna! Z dniem dzisiejszym wszelkie zagadnienia i sprawy schodzą na plan dalszy" - czytał lektor Polskiego Radia 1 września 1939.

Zaczęło się o 4:45 na Westerplatte

- Westerplatte urosło do rangi symbolu oporu od pierwszych dni wojny, symbolu oporu nawet na straconej placówce - podkreślał prof. Henryk Stańczyk. (30.08.2011)

Historia Niemcom tego nie wybaczy

- Te barbarzyńskie metody nic wspólnego z wojną nie mają, są metodami bandyckimi, muszą obudzić gniew - fragment przemówienia Stefana Starzyńskiego. (17.09.1939)

Bohaterska obrona Warszawy

- Niemcy chcieli zdobyć stolicę bez walki. To dla nas było nie do pomyślenia. Warszawa broniła się do 27 września - wspominał Władysław Bartoszewski. (6.09.2006)

Obraz września '39

- W nas, którzy pamiętamy huk pocisków, gwizd samolotów i płacz dzieci zrodziło się przekonanie bezsensu tej wojny - mówił uczestnik kampanii wrześniowej. (17.09.1984)

Czy nas słyszycie? To nasz ostatni komunikat!

- Dzisiaj oddziały niemieckie wkroczyły do Warszawy - mówił lektor Polskiego Radia. Po komunikacie radiostacja w Raszynie została wysadzona w powietrze. (2.09.2001)

Blitzkrieg - nowa niemiecka taktyka wojenna

- Pomysł Niemiec był prosty: uderzamy na Warszawę dwoma pancernymi kleszczami z Pomorza i Prus Wschodnich, i ze Śląska - mówił prof. Paweł Wieczorkiewicz. (15.09.2004)

Nie dało się uniknąć katastrofy

- Mimo męstwa żołnierzy i ich ofiarności ponieśliśmy klęskę druzgocącą. Walczyliśmy krwawo i z honorem, ale to było mało - komentował dr Janusz Osica. (29.11.2001)

Prowokacje w Wolnym Mieście Gdańsku

- Codziennie podczas pracy Niemcy wyzywali nas od "polskich świń” i "przeklętych Polaków” - wspominał Alfons Lendzion, dyżurny ruchu stacji Gdańsk Główny.(17.07.1970)

Pozytywni i negatywni bohaterowie września

- Piłsudski uważał, że nie ma dobrego kandydata na naczelnego dowódcę wojsk polskich. Wybrał Rydza-Śmigłego - komentarz prof. Pawła Wieczorkiewicza. (1.09.2004)

1 września 1939 w Warszawie i Toruniu

Wybuch wojny - ppor. pilot Stanisław Skalski ze 142. eskadry lotniczej armii "Pomorze" zestrzeliwuje pierwszy samolot niemiecki. Kalendarium zdarzeń. (16.09.1971)

Niezłomny naród, niezłomny prezydent

- Co chwila, tysiące faktów i zjawisk umacniają wiarę w nieśmiertelne siły Polaków - przemówienie radiowe prezydenta Warszawy Stefana Starzyńskiego. (11.09.1939)

Warszawiacy nie chcieli kapitulacji

- Mieszkańcy stolicy przeżyli w dniach 6 i 7 września wielkie rozczarowanie i frustrację z powodu rozkazów ewakuacyjnych - mówił prof. Marek Drozdowski. (17.09.1979)

Niemiecki plan wojenny

- Niemcy mieli o wiele więcej wszystkiego, ale polskie jednostki kawalerii dawały się im we wrześniu we znaki - stwierdził prof. Paweł Wieczorkiewicz. (13.09.2004)

Wszyscy jesteśmy żołnierzami!

- A więc wojna! - komunikat Polskiego Radia nadany 1 września 1939. Początek kampanii wrześniowej, bitwa pod Mokrą - refleksje historyka, dr Janusza Osicy. (27.11.2001)

Modlin bronił się do końca

- Rozkaz gen. Waleriana Czumy brzmiał: "Panowie, z zajętych stanowisk nie ma odwrotu. Tam będziecie ginąć” - opowieść Michała Standziaka, obrońcy Modlina. (19.06.1971)

Bitwa nad Bzurą - największe pole walki września '39

Opór polskich żołnierzy przyczynił się do opóźnienia ataku na Warszawę, a dowództwo niemieckie zmusił do zmiany planów - mówił historyk dr Janusz Osica. (28.11.2001)

Przegrana pod Mławą

- Żołnierz polski był doskonale przygotowany, choć nie dysponował dostateczną ilością broni - o walkach pod Mławą opowiadał dr Ryszard Juszkiewicz. (5.09.1979)

Prowokacje na Wybrzeżu

- Był rozkaz marszałka Rydza-Śmigłego, by z obawy przed prowokacjami, zwalczać przeciwnika tylko w koniecznych granicach - mówił uczestnik obrony Wybrzeża. (30.04.1968)

Wielkie dni polskiej bandery

Wspomnienia marynarzy, okrętu ORP "Błyskawica": inż. Antoniego Tyca, oficera nawigacyjnego i kierownika maszynowni, Pawła Płonki. (7.09.1959)

Wojna na morzu

- Niemieckie samoloty pikowały w kierunku okrętu. Nasi robili zwrot na jedną lub drugą burtę, wtedy trudniej było im trafić - mówił obrońca Wybrzeża. (30.04.1968)

Wybrzeże broniło się najdłużej

- Po kapitulacji przewieźli nas do Gdyni. Moment był bardzo przykry, staliśmy z dowódcą, on płakał i myśmy płakali - opowiadał jeden z uczestników walk. (30.04.1968)

W obronie stolicy

- Niemcy byli zaskoczeni furią natarcia na nich. Nazywali to "selbstmord”, czyli samobójstwo - o jednej z walk o Warszawę opowiadał mjr Henryk Brzeziński. (31.08.1996)

Uwaga, uwaga, nadchodzi

Komunikat radiowy o nalocie bombowców niemieckich. (8.09.1939)

Polskie Radio we wrześniu 1939

- Nadawaliśmy na antenie komunikaty do niemieckich żołnierzy z apelami typu: "Nie niszczcie tej ziemi" - mówił Józef Winiewicz, pracownik PR w Poznaniu. (17.09.1979)

Straty Niemców były ogromne

- Kampania wrześniowa to mylne określenie. Walki toczyły się jeszcze przez prawie dwa tygodnie października - wyjaśniał prof. Paweł Wieczorkiewicz. (17.09.2004)

Wrzesień to przegrana bitwa, ale nie wojna

- Wieści o kapitulacji Warszawy zaczęły do nas dochodzić już 27 września rano. Nie mieliśmy już amunicji, leków i żywności - wspominał por. Stanisław Gala. (17.09.1968)

"Należy ustalić tożsamość poległych"

Instrukcja komisarza cywilnego przy dowództwie obrony Warszawy w sprawie grzebania osób cywilnych poległych na skutek działań wojennych, (czyta H. Talar). (17.09.1979)

Groźby i szantaż

- Niemcy zachowywali się zuchwale, żądali rozmowy z gen. Rómmlem, dowódcą obrony Warszawy i bezwzględnej kapitulacji miasta - opowiadał por. Stanisław Gala. (17.09.1968)

Miasto niepokonane

"Bez względu na siłę nieprzyjaciela rozpocząć walkę i zmusić go do zatrzymania” - wspomnienia mjr Władysława Dobrowolskiego, uczestnika obrony Warszawy. (17.09.1968)

Warszawa – miasto ruin

- Dla mieszkańców Warszawy i przybyszów z Europy zniszczenia w stolicy we wrześniu 1939 roku były wstrząsem, budziły przerażenie - mówił prof. Jerzy Eisler. (2.09.2001)

Śmierć za śmierć

- Kapral Dziechciarz poczekał, aż zbliżą się czołgi niemieckie, i zaczął strzelać. Zniszczył kilka, nim Niemcy go zabili - mówił gen. Franciszek Skibiński. (31.08.1996)

Zwycięzcy i przegrani

- Polska nie miała żadnego dobrego wyjścia. Byliśmy zapłonem wielkiej bomby - wojny, której Hitler wygrać nie mógł - podkreślał historyk dr Janusz Osica. (1.09.1998)

Czas bohaterów

- Z zachodu, południa i północy - Niemcy, ze wschodu - Sowieci. Żaden dowódca nie wygrałby tej wojny - wspominał były żołnierz, Włodzimierz Kopijowski. (1.09.2002)

Roszada w polskich władzach po klęsce 1939

- Sikorski był człowiekiem kompromisu. To była zaleta, ale i wada. Polska potrzebowała męża stanu, a on nim nie był - uznał prof. Paweł Wieczorkiewicz. (20.09.2004)

Pierwsi więźniowie KL Stuthoff

- Stanowiliśmy tę grupę, która już drugiego dnia II wojny została skierowana do niemieckiego obozu Stutthof - opowiadał Antoni Beling, polski kolejarz. (17.07.1970)

z archiwum radia wolna europa

Z Archiwum Radia Wolna Europa i BBC
"Odmówiłem kategorycznie przyjęcia sowieckiej noty"

Jak układały się stosunki polsko-sowieckie przed wybuchem II wojny światowej? Rozmowa z Wacławem Grzybowskim, ambasadorem RP w Moskwie w 1939 roku. (17.09.1959)

Potajemne targi Moskwy z Berlinem

Jakie były polityczne cele Hitlera? Co planował Stalin? Dlaczego pierwszą ofiarą agresji była Polska? - audycja Pawła Zaremby o przyczynach wybuchu wojny. (16.09.1979)

Niezrealizowane obietnice sojuszników Polski

- Hitler, który gardził politykami angielskimi i francuskimi stawiał na to, że ani Paryż, ani Londyn nie wystąpią przeciwko Niemcom - refleksje Andrzeja Pomiana. (1988)

Sojusz niemiecko-sowiecki

Zabiegi Hitlera o podpisanie porozumienia ze Stalinem, podwójna gra Sowietów, kulisy podpisania paktu Ribbentrop-Mołotow - audycja Michała Kołodzieja. (1.01.1985)

Hitler prze do wojny

- Jest rzeczą mało prawdopodobną, by Niemcy zdecydowały się napaść na Polskę, gdyby nie miały po swej stronie Związku Sowieckiego - mówił Andrzej Pomian. (1.09.1979)

Atak nastąpił z dwóch stron

- Zwiastunem zbliżającej się nieuchronnie wojny były prowokowane coraz częściej przez hitlerowców incydenty na granicy - felieton Michała Kołodzieja. (1.01.1985)

Burzliwe losy generała Rudnickiego

- Brałem udział w obronie Warszawy do samego końca. Po kapitulacji poszedłem do niewoli, po miesiącu uciekłem - opowieść gen. Klemensa Rudnickiego. (7.02.1979)

Bohaterska postawa Polaków

- Krytyka kampanii wrześniowej jest uzasadniona, nie można jednak zapominać o takich epizodach, jak obrona Warszawy czy Helu - felieton Andrzeja Pomiana. (1.09.1979)

Jeszcze Polska nie zginęła

- Niemal od razu, gdy na froncie zamilkły ostatnie odgłosy bitwy, powstał zalążek Polski Podziemnej - wspomnienia gen. Michała Tokarzewskiego-Karaszewicza. (1.01.1960)

Adam Ciołkosz: Wybuch wojny był naszym nieszczęściem

Uwagi działacza PPS, posła na Sejm II RP na temat paktu Ribbentrop-Mołotow, sojuszu z Francją i Wielką Brytanią oraz przyczyn klęski wrześniowej 1939 roku. (1.01.1960)

Bomby nad Warszawą

- Były chwile, że nad Warszawą szalało równocześnie ponad 300 samolotów. Miało się wrażenie, że pali się całe miasto - opowiadał gen. Tadeusz Tomaszewski. (15.04.1962)

Gen. Walerian Czuma, dowódca obrony Warszawy

- 3 września minister wydał mi rozkaz obrony stolicy, po czym dodał, że czołgi niemieckie mogą się znaleźć lada dzień pod murami miasta - wspominał gen. Walerian Czuma.

Niemcy i Sowieci przeciw Polsce

- Moskwa postanowiła raz na zawsze skończyć z państwem polskim, na co Hitler przystał bardzo chętnie - uwagi Andrzeja Pomiana na temat agresji na Polskę. (6.10.1979)

Gen. Stanisław Kopański o przyczynach klęski wrześniowej

- Niemcy mieli znaczną przewagę militarną. Po wystąpieniu drugiego agresora, Rosji sowieckiej, przewaga obu stała się druzgocącą - słyszymy w audycji. (1.09.1960)

Błyskawiczny triumf wroga

- W sytuacji, w jakiej się wówczas znaleźliśmy, najgenialniejszy wódz nie mógłby osiągnąć zwycięstwa - mówił Bogusław Miedziński, Marszałek Senatu II RP. (1.01.1960)

Section09

Świadkowie

Wydarzenia, postaci, dokumenty

Polskie Radio w rocznicę wybuchu II wojny światowej

Partner serwisu:
Materiały z działu ”Świadkowie” pochodzą z dofinansowanego przez Kancelarię Senatu RP projektu Ośrodka KARTA i Domu Spotkań z Historią ”KARTA z Polakami na Wschodzie”. Jego celem było dokumentowanie losów Polaków mieszkających za wschodnią granicą Polski. W ramach kilkunastu wyjazdów nagrani zostali Polacy na Białorusi, Litwie, Łotwie, Ukrainie, w Rosji i Kazachstanie. Wszystkie nagrane relacje (blisko 1100) dostępne są w czytelni Archiwum Historii Mówionej Ośrodka KARTA i Domu Spotkań z Historią (www.polacynawschodzie.pl, www.audiohistoria.pl).