Za próbę ucieczki dowódcy obozowej konspiracji zostali publicznie powieszeni 30 grudnia 1944 roku. Egzekucja została wykonana po wieczornym apelu. Skazani nie pozwolili sobie zawiązać oczu. Przed śmiercią krzyczeli: "Precz z Hitlerem!", "Precz z faszyzmem!", "Niech żyje Polska!".
Nieudana ucieczka
Próba ucieczki pięciu więźniów miała miejsce 27 października 1944. Polaków: Bernarda Świerczynę, Czesława Duzela, Zbigniewa Raynocha i Piotra Piątego, a także Austriaka Ernsta Burgera z obozu miał wywieźć SS-man Johann Roth. Uciekinierzy, ukryci w samochodzie, którym wywożono brudną bieliznę do pralni w Bielsku, mieli zostać przewiezieni do miejscowości Łęki. Roth jednak zdradził.
Samochód zamiast wyjechać z obozu podjechał wprost przed blok nr 11. Uciekinierzy zażyli truciznę. Na miejscu zmarli: Zbigniew Raynoch i Czesław Duzel. Pozostałych odratowano i umieszczono w bloku nr 11. Trafili tam także organizatorzy ucieczki: Austriacy Rudolf Friemel i Ludwig Vesely oraz SS-man o nazwisku Frank, który im pomagał.
SS-mani pojechali do podoświęcimskiej miejscowości Łęki, gdzie na uciekinierów w gospodzie Juliana Dusika czekał dowódca organizacji bojowej Konstanty Jagiełło z czterema współpracownikami. Jagiełło zginął w walce. Niemcy aresztowali Juliana, Franciszka i Wandę Dusików, a także Kazimierza Ptasińskiego, który zdołał im zbiec.
Ruch oporu
Pierwsze organizacje obozowego ruchu oporu zaczęły powstawać wkrótce po uruchomieniu obozu. Zakładali je Polacy. Jesienią 1940 roku powstała grupa Polskiej Partii Socjalistycznej. Jej organizatorami byli: Stanisław Dubois, który w obozie przebywał pod nazwiskiem Dębski (rozstrzelany 21 sierpnia 1942), i Norbert Barlicki (zmarł w obozie 21 września 1941). W późniejszym czasie grupę zasilili ludowcy i komuniści.
Bardzo aktywni byli zawodowi żołnierze. W październiku 1940 roku rotmistrz Witold Pilecki (w obozie Tomasz Serafiński) zorganizował grupę pod nazwą Związek Organizacji Wojskowej. Pilecki trafił do obozu 22 września 1940 roku po tym, jak dobrowolnie przyłączył się do grupy zatrzymanych podczas łapanki w Warszawie. Później uciekł z obozu, by wynieść dokumenty o hitlerowskich zbrodniach oraz przygotować plany odbicia obozu i uwolnienia więźniów. W lutym 1941 roku pułkownik Kazimierz Rawicz (w obozie Jan Hilkner) założył w obozie Związek Walki Zbrojnej.
Jesienią 1941 roku zaczęły działać grupy prawicowe Narodowej Demokracji i Obozu Narodowo-Radykalnego. Ich inicjatorami byli prof. Roman Rybarski (rozstrzelany 6 marca 1942) i Jan Mosdorf (rozstrzelany 11 października 1943).
Niezależnie od grup polskich na przełomie lat 1942 i 1943 powstały w obozie organizacje więźniów innych narodów. Jako pierwsi w 1942 roku rozpoczęli działalność austriaccy komuniści, socjaldemokraci i członkowie Brygad Międzynarodowych z wojny w Hiszpanii. Trzon stanowili m.in. Ernst Burger, Hermann Langbein, Alfred Klahr (w obozie Ludwig Lokmanis), Rudolf Friemel i Ludwig Vesely.
Z początkiem 1943 roku z inicjatywy Austriaków zaczęto prowadzić rokowania w celu połączenia wszystkich grup. Dowództwo międzynarodowej Grupy Bojowej Oświęcim powstało w maju 1943 roku. W jego składzie znaleźli się m.in.: Ernst Burger i Józef Cyrankiewicz. Grupa miała lewicowy charakter. Do grupy przystąpiły polskie grupy wojskowe, jednakże dopiero w 1944 roku doszło do porozumienia, które zaowocowała powołaniem w połowie roku Rady Wojskowej Oświęcim. W jej kierownictwie znaleźli się: Lucjan Motyka i Heinrich Duermayer ze strony Grupy Bojowej Oświęcim oraz Bernard Świerczyna i Stanisław Kazuba z ramienia Armii Krajowej. Rada skupiła kadrę oficerską wszystkich narodowości. Jej zadaniem było przygotowanie zbrojnego powstania.
Obóz Koncentracyjny Auschwitz powstał w 1940 roku, KL Auschwitz II-Birkenau - dwa lata później, stając się przede wszystkim miejscem masowej zagłady Żydów. W ramach kompleksu Auschwitz funkcjonowała także sieć podobozów. Niemcy zgładzili tam co najmniej 1,1 miliona osób, głównie Żydów, a także Polaków, Romów, jeńców sowieckich i przedstawicieli innych narodów.
sm
