Reniferowe historie

Wszyscy doskonale wiedzą, że to właśnie renifery ciągną co roku sanie Świętego Mikołaja.

Często nie mamy wiele wolnego czasu, by spokojnie zastanawiać się nad różnymi zagadnieniami. Wszyscy doskonale wiedzą jednak o tym, że to właśnie renifery ciągną co roku sanie Świętego Mikołaja. Czas Świąt Bożego Narodzenia jest takim czasem kiedy spokojnie możemy pomyśleć jak to jest z Rudolfem i jego kompanią. Renifery są bowiem jedynymi udomowionymi pośród królującej w puszczach rodziny jeleni.

Renifer, dawniej nazywany był renem. W Ameryce Pn. jego nazwa to karibu. Po łacinie zaś gatunek nazwano rangifer tarandus. Wszystkie renifery należą do rodziny jeleniowatych. Trzeba też podkreślić, że systematyka renów jest bardzo skomplikowana. Na olbrzymim terenie zamieszkiwanym przez ten gatunek występują zwierzęta różniące się między sobą wielkością, kolorem sierści, kształtem poroża. Kiedyś wyróżniano nawet 24 gatunki renów, dziś jednak wszystkie znane renifery uznawane są za jeden gatunek, dzielony na trzy główne podgatunki – renifer tundrowy, renifer leśny euroazjatycki i renifer leśny amerykański karibu.

Renifery są mieszkańcami tundry i północnych obszarów leśnych Starego i Nowego Świata. Występują w północnych częściach Eurazji, Ameryce Pn. i na pobliskich wyspach – od 81º szerokości geograficznej północnej na Spitsbergenie, do 52º szerokości geograficznej południowej na Uralu. W Skandynawii żyje na wysokościach do 2 tys. m n.p.m., latem jednak, by uniknąć kąsających owadów, wędruje wyżej.

Renifer osiąga od 170 do 220 cm długości (przeciętnie jest to 1,9 m). Jego ogon może mierzyć od 5 do 20 cm, wysokość w kłębie dochodzi do 150 cm (przeciętnie 1,1 m), a ciężar ciała wynosi od 100 do 200 kg (przeciętnie 150 kg). Samce są znacznie większe i cięższe od samic – osiągają długość ponad 2 m, wysokość ok. 1,3 m.

Poroże u samców mierzy do 130 cm. Tak jak u wszystkich jeleniowatych, poroże składa się z dwóch części – okrytego skórą wyrostka kostnego oraz rozgałęzień zwanych wieńcem. Wieniec także pokryty jest skórą – scypułem. Po uformowaniu się poroża następuje odcięcie dopływu krwi między wyrostkiem kostnym a wieńcem. Wtedy obumiera scypuł – usycha i opada, odsłaniając nagie poroże. Po pewnym czasie ono także odpada, zwierzę pozostaje bezbronne przez kilka miesięcy, nim w pełni ukształtuje się nowe. Renifery są jednak wyjątkowymi jeleniowatymi – inaczej niż u wszystkich innych gatunków poroże mają także samice. Przyznać jednak trzeba, że są to rogi mało wykształcone i słabe. Poroże samców jest duże, spłaszczone i nierównomierne, czasami także łopatkowate. Samce zrzucają je zimą, samice na wiosnę.

Inne cechy budowy związane są z przystosowaniem reniferów do surowego klimatu. Bardzo gęsta sierść, złożona z włosów okrywowych i gęstego futra wełnistego, chroni renifery zarówno przed mrozem, jak i przemoknięciem. Umaszczenie zmienia się z porami roku – latem ich sierść jest szarobrunatna, zimą zaś jasna, biaława. Mają grube pyski, grzywę na karku i płaskie racice, które są dostosowane do wędrowania po śniegu i po bagnistym gruncie i głębokim śniegu. Dobrze rozwinięte palce boczne reniferów dotykają ziemi, przez co zapewniają dodatkowe oparcie w grząskim podłożu.

Reny są bardzo towarzyskie – w tundrze i tajdze żyją w stadach liczących 2-3 tysiące sztuk. Na sezonowe wędrówki wiosną i późną jesienią zbierają się także tysiące zwierząt. Renifery przemierzają wtedy wiele kilometrów między letnimi obszarami wypasów, a terenami zimowania. Im jest zimniej, tym ren podąża dalej na południe. Wędrówki odbywają się przede wszystkim w celu znalezienia pokarmu. Na zimowy pokarm składają się prosty i mchy oraz gałęzie drzew i krzewów, na letni – trawa, liście, mchy, gałązki krzewów oraz zioła. Jeżeli takiego pokarmu zabraknie, renifer zjada drobne ssaki, pisklęta, ptasie jaja i ryby. Jego szczególnym przysmakiem są  małe gryzonie z rodziny nornikowatych - lemingi, na które urządza nawet polowania.

Renifery ciągnące sanie w północnej Rosji, ok. 1900 r., źr. Library of Congress Prints and Photographs Division.

Okres godowy renów przypada w drugiej połowie września. Samce mają haremy złożone nawet z kilkudziesięciu samic. Samice, po ciąży trwającej 35-40 tygodni rodzą 1-2 młode. Te często rodzą się na wielkim mrozie, ale chodzić potrafią już po kilku godzinach życia.

Przypuszcza się, że renifer jest najstarszym, obok psa, zwierzęciem domowym. Został udomowiony już ok. 13 tysięcy lat temu, przez ludy północnej Euroazji. Dla Lapończyków renifery stanowią nieodłączny element życia. Dostarczają im pożywienia – mięsa i mleka – oraz skór na odzież. Służą także jako środek transportu – ciągną sanie, ale Lapończycy używali ich także jako wierzchowców. W Skandynawii występuje niemal tyle samo reniferów udomowionych, jak dzikich. Lapończycy wierzą, że szczęście zależy od ilości posiadanych renów, bogaci mają ich nawet około tysiąca, ubodzy zaś dbają by mieć przynajmniej jedną parę.


Przemysław Goławski