Odkryto starożytny Yazd

Miasto Yazd ma dłuższą historię niz przypuszczano.

Odkryto ruiny miasta sięgającego czasów przed-Achemenidzkich (tj. sprzed 550 r. p.n.e.) - zespół irańskich archeologów odkopał starożytnego poprzednika miasta Yazd.

Yazd to stolica irańskiej prowincji o takiej samej nazwie, znajdującej się w środkowym Iranie. Miasto to ma długą historię, sięgającą być może nawet VI w. p.n.e. Okres swojego rozkwitu przeżywało w czasie panowania dynastii Sasanidów (226-651 n.e.). W tym czasie stało się też ważnym przystankiem na Jedwabnym Szlaku, nie tylko ze względu na swoje położenie geograficzne, ale także ze dzięki wysokiej jakości jedwabnym tkaninom, jakie w nim wyrabiano. Nowe wykopaliska być może dowiodą, że Yazd był już ważnym ośrodkiem przed panowaniem dynastii Achemenidów w Iranie (550-330 p.n.e.). W połowie maja o nowym odkryciu poinformował dyrektor Yazd Cultural Heritage Center (Centrum Dziedzictwa Kulturowego Yazdu) Mohammad-Hassan Khademzadeh.

Zespół archeologów z YCHC odkrył mające około 500 hektarów powierzchni starożytne miasto, które mieści się około 12 kilometrów od dzisiejszego miasta Yazd. Położenie poza centrum współczesnego Yazdu umożliwi regularne wykopaliska na jego terenie. Badacze odkopali ruiny miasta, a także pozostałości lokalnego przemysłu szklarskiego: skorupy, starożytne piece i hałdy żużla z pieców oraz kawałki szkła. W pobliżu znaleziono także ruiny kilku qanatów (podwodnych akweduktów). Zespół przypuszcza, że przyszłe studia nad tym zaskakującym odkryciem dostarczą dowodów na używanie qanatów już w czasach poprzedzających panowanie Achemenidów.

Qanaty to podziemne kanały służące do irygacji terenów rolniczych. Po raz pierwszy zastosowano je w starożytnej Persji. System qanatów był w Iranie rozbudowany od starożytności i funkcjonuje w niektórych miejscach do dzisiaj. Dostarcza on wodę z wyżej położonych terenów do tych położonych niżej. Do tej pory uważano, że qanaty z epoki Achemenidów w pobliżu miasta Bam w południowej części prowincji Kerman są najstarszymi podwodnymi akweduktami znalezionymi w Iranie. Wszystko wskazuje na to, że wyniki wykopalisk opodal Yazdu mogą to zmienić.

Za czasów dynastii Achemenidów qanaty zostały wprowadzone do użytku na całym Bliskim Wschodzie. Prace te były na ówczesne czasy niemałym wyczynem technicznym, stąd po latach przypisano je legendarnym bohaterom i władcom. Gigantyczny qanat zbudowany przez Achemenidów opodal Ekbatany w Medii w północnym Iranie został opisany przez greckiego pisarza Ktezjasza jako dzieło legendarnej królowej Semiramidy:

Zbudowała w niej [Ektabanie] drogi pałac i w każdy inny sposób zwróciła wyjątkową uwagę na region. Ponieważ miasto nie miało zaopatrzenia w wodę i nie było strumienia w pobliżu, ona uczyniła je całe dobrze nawodnionym przez sprowadzenie do niego kosztem dużych wysiłków i wydatków obfitą ilość najczystszej wody. W odległości około 12 stadiów od Ekbatany znajduje się góra, która nazywa się Orontes i jest niezwykła ze względu na swą twardość i olbrzymią wysokość. […] Ona zrobiła cięcie poprzez podnóże tej góry. Tunel miał 15 stóp szerokości i 40 stóp wysokości, i przezeń ona sprowadziła rzekę, która wypływała z jeziora i napełniła miasto wodą.

Owe podwodne kanały nie tylko służyły nawadnianiu ziemi uprawnej, ale na przykład dostarczaniu wody podróżnym na drogach. Prace konstrukcyjne były często podejmowane przez lokalne społeczności, za co były one wynagradzane przez perską administrację. Grecki historyk Polibiusz pisze, że w Hyrkanii (na wschód od Medii w Iranie) lokalni mieszkańcy wiosek sami budowali qanaty, za co otrzymywali prawo do uprawiania nawodnionej w ten sposób ziemi przez pięć pokoleń, mimo że nie byli właścicielami danych gruntów.

Perski wynalazek zaszczepiono nawet w regionach bardzo odległych od Iranu. Podczas niedawno prowadzonych wykopalisk odkryto sieć perskich qanatów w Egipcie w miejscowości ‘Ayn-Manawir w oazie Charga. Archeolodzy udowodnili, że qanaty z oazy Charga zostały zbudowane w V w. p.n.e., czyli w okresie perskiej okupacji Egiptu. Dzięki wprowadzeniu tej innowacji technicznej udało się nawodnić obszar ‘Ayn-Manawir i umożliwić zasiedlenie miejscowości. Powstało tam osiedle z domami i świątynią z suszonej cegły, istniały tam ogrody i pola uprawne. Badaczom udało się także zdobyć dokładniejsze informacje o tym, jak podziemne tunele były kopane, a także jak starożytni inżynierowie zabezpieczali stały dopływ wody do tych kanałów.

Na terenie Iranu system qanatów jest najbardziej rozbudowany, a okolice miasta Yazd należą do obszarów o największej ilości tego typu kanałów. Zdaniem irańskich archeologów, qanaty miały duże znaczenie dla lokalnej ludności. Jak mówi Khademzadeh: „Będzie to znaczący przełom w badaniach historii qanatów w Iranie, tym bardziej jeśli przyszłe badania pokażą, że qanaty odgrywały kluczową rolę w założeniu miasta”. Jego zdaniem wykopaliska te rzucą nowe światło na początki życia miejskiego w regionie. „To odkrycie oznacza punkt zwrotny w wykopaliskach archeologicznych w regionie i badaniach nad centralną Wyżyną Irańską” – mówi.
Yazd jest także miastem o innych starożytnych tradycjach. Tutaj bowiem w okresie starożytnej Persji mieściło się jedno z ważniejszych centrów religii zaratusztriańskiej (Zoroastryzmu), która pod koniec starożytności była religią państwową Iranu. W okresie panowania dynastii Sasanidów był to bardzo ważny ośrodek dla Zoroastrian, którzy wybrali to miasto jako schronienie w czasie najazdu arabskiego. W wyniku arabskich podbojów religią Iranu stał się Islam, a Zoroastrianie mieli coraz mniejszą swobodę odprawiania swoich rytuałów i wielu z nich stało się muzułmanami. Jednak ci co pozostali wierni swojej religii często znajdowali schronienie w Yazdzie i okolicznych wioskach. Ze względu na swoją lokalizację, otoczony pustyniami Yazd stosunkowo późno uległ islamizacji i następowało to powoli i stopniowo.

Dzisiaj wciąż w tym mieście można spotkać Zoroastrian, których jest około kilkunastu tysięcy. W 1963 roku do Yazdu przybyła profesor Mary Boyce, słynna badaczka zaratusztrianizmu, zmarła przed dwoma laty. Spędziła w tym mieście i okolicznych wioskach około roku, spisując zwyczaje i rytuały, jakim hołdowali tamtejsi Zaratusztrianie. Opisała także charakterystyczną architekturę tej mniejszości religijnej, która przez setki lat zmuszona była budować domostwa chroniące ją od niechętnej większości reszty społeczności. W Yazdzie do dziś dnia znajdują się zaratusztriańskie świątynie, zwane świątyniami ognia. Nazwa pochodzi od ognia, który płonie w takiej świątyni na specjalnym ołtarzu bez przerwy, a jego podtrzymywanie jest ważnym elementem zaratusztriańskich rytuałów. Dzięki tej niezwykłej społeczności Yazd jest wyjątkowym miastem w Iranie, a starożytne tradycje są wciąż tutaj żywe.

Tytus Mikołajczak

Na podstawie: Mehrnews