Starożytna Aleksandria, jedna z największych metropolii w okresie hellenistycznym i rzymskim, została założona przez Aleksandra Wielkiego. Najnowsze badania dowodzą jednak, że już wcześniej na tym samym miejscu znajdował się poważny ośrodek miejski.
W 332 r. p.n.e. Aleksander Macedoński założył na egipskim wybrzeżu miasto, nazywając je od swego imienia Aleksándreia. W czasie swojej wielkiej wyprawy przeciw Persom (rozpoczętej w 334 r. p.n.e.) założył około siedemdziesiąt miast, a wiele z nich nosiło tą samą nazwę, Aleksandria. Jednak najsłynniejszą i najważniejszą z nich pozostała ta egipska. Aleksander opuścił Egipt kilka miesięcy po założeniu tego miasta i nigdy już nie powrócił tam za życia. Jednak los chciał, że po jego śmierci pochowano tam jego ciało.
Aleksandria miała zastąpić Naukratis, najstarszą grecką kolonię w Egipcie i połączyć bogatą Dolinę Nilu z Grecją. Na polecenie króla miasto zaprojektował architekt Dejnokrates z Rodos wraz z pomocą innych specjalistów, jak Krates z Olintu, znany inżynier, który zadbał o system wodociągów, dostarczający wody do miasta. Ptolemeusz I Soter (tj. Zbawca), dawny wódz Aleksandra, który założył nową dynastię egipską, uczynił z Aleksandrii swoją stolicę. Sprowadził do niej także ciało Aleksandra, które spoczęło w wystawnym grobowcu - jego dokładna lokalizacja, niestety, pozostaje nieznana do dziś. Na wyspie oddzielającej miasto od morza, Faros, zbudowano także słynną latarnię morską, która w starożytności była uważana za jeden z cudów świata. To właśnie w tym mieście znajdowała się również słynna biblioteka aleksandryjska, która w okresie starożytnym szczyciła się najwspanialszą kolekcją na świecie.
Do niedawna sądzono, że Aleksandria była nowym założeniem, zbudowanym na miejscu małej osady, zwanej Rhakotis lub Râ-Kedet, zamieszkałej przez rybaków i piratów. Opodal miało się znajdować jeszcze pięć innych małych egipskich wiosek. Kiedy archeolog podmorski, Jean-Daniel Stanley ze Smithsonian’s National Museum of Natural History, pobrał trzy próbki z dna morskiego opodal dzisiejszej Aleksandrii, okazało się, że historia miasta jest dłuższa, niż dotąd nam się wydawało. Zespół Stanleya wykonał trzy odwierty o długości od 2 do 5,5 metra na głębokości do 6,5 metra.
Przeprowadzenie tych badań było dużym wyzwaniem. Jak powiedział Stanley: „Aleksandria jest obecnie domem aż dla 4 milionów ludzi, a my byliśmy w tej niefortunnej sytuacji, że musieliśmy zmagać się z resztkami po nich: ludzkimi, komunalnymi i przemysłowymi odpadkami, które zostały wyrzucone do portu”. Jednak dzięki temu wysiłkowi zespół Stanleya odkrył kawałki ceramiki, sporą ilość ołowiu (używanego do konstrukcji), kamień budowlany z różnych części Egiptu oraz materiały organiczne, być może pochodzące ze ścieków. Wszystko to wskazuje, jak uważa Stanley, że znacząca osada istniała w tym miejscu na długo przed przybyciem Aleksandra. Najprawdopodobniej ośrodek miejski funkcjonował już około 1000 roku p.n.e.! „Aleksandria była zbudowana na istniejącej i prawdopodobnie dość ważnej osadzie” – mówi Stanley, którego zdaniem znaczenie Rhakotis było długo minimalizowane, bo aż do niedawna nie odkryto niczego konkretnego na jej temat.
Miejsce, które Aleksander wybrał na założenie swojego miasta, było właściwie jedynym możliwym na egipskim wybrzeżu Morza Śródziemnego. Było osłonięte od strony morza przez wyspę Faros, co zabezpieczało miasto przed burzami w zimie, oraz znajdowało się poza zasięgiem mułu nanoszonego przez Nil. Zatoka ta została opisana już w Odysei Homera:
W Egipcie tam, acz bardzo do domu się rwałem,
Bogi mię zahaczyły za to, że nie dałem
Powinnych ofiar. Źle jest bogów ważyć lekko!
Tam wśród morza ostrówek leży, niedaleko
Od ujścia rzeki, Faros ludzie go nazwali;
Od rzeki leży na dzień żeglugi, nie dalej,
Zwłaszcza gdy wiatr pomyślny żegludze tej sprzyja.
Jest tam przystań, i żaden okręt jej nie mija,
By nabrać świeżej wody i dalej pruć fale.
(przeł. L. Siemiański)
Mimo tego, że osada ta była już znana w czasach Homera, niewiele o niej wiadomo, ani o ludziach którzy w niej mieszkali. Kolejne badania mogą dostarczyć nowych informacji o Rhakotis przed czasami Aleksandra.
Tytus Mikołajczak
Na podstawie LiveScience
