W czasie budowy drogi na greckiej wyspie Lefkas odkryto ważny grób z artefaktami datowanymi na okres wcześniejszy niż 3000 lat temu.
Znalezisko jest miniaturową wersją bogatych grobów budowanych przez władców Grecji w okresie mykeńskim, który zakończył się około 1100 r. p.n.e. Co prawda dziesiątki podobnych pochówków zostało znalezionych w Grecji właściwej i na Krecie, to jednak podziemne, ukształtowane na kształt ula grobowce są bardzo rzadkie na wyspach zachodniego Morza Jońskiego i nigdy wcześniej nie znaleziono ich na terenie Lefkas.
Cywilizacja mykeńska, nazwana tak od Myken, miasta na Peloponezie, gdzie znaleziono największy ośrodek tej kultury, rozwijała się od około 1600 r. p.n.e. Koniec cywilizacji mykeńskiej jest uważany za początek tzw. ciemnych wieków w dziejach Grecji. Zniszczenie kultury mykeńskiej zwykle przypisuje się najazdowi Dorów, ale nie jest to pewne. Głównymi miastami Mykeńczyków były Mykeny i Tiryns w Argolidzie, Pylos w Messenii, Ateny w Attyce, czy Teby i Orchomenos w Beocji. Na Krecie Mykeńczycy zajęli także ruiny Knossos. Osiedla kultury mykeńskiej znajdowane są także na wyspach Morza Egejskiego, czy na wybrzeżu Azji Mniejszej i Cyprze.
Na czele cywilizacji mykeńskiej stała arystokracja wojowników. Wojowniczy Mykeńczycy zajęli około 1400 r.
p.n.e. Kretę, centrum poprzednio bujnie się tam rozwijającej cywilizacji minojskiej i zaadaptowali formę minojskiego pisma linearnego „A” by zapisywać wczesną formę greki. Tradycyjnie przyjmuje się, że Mykeńczycy założyli kilka potężnych państw mających swoje centra w najważniejszych ośrodkach tej cywilizacji. Najpotężniejszym państwem miały być Mykeny, które stały na czele koalicji czy federacji zrzeszającej wszystkie miasta-państwa Mykeńczyków.
Lwia Brama w Mykenach. Źr. Wikipedia
Wojownicy ci nie tylko ujarzmili oni Kretę, ale według legendy dwukrotnie pobili Troję, potężne państwo-miasto
na wybrzeżu Azji Mniejszej, które było rywalem Myken. Jednak jedynym dowodem na istnienie Troi i wojny trojańskiej są eposy Homera: Iliada i Odyseja, oraz inne teksty mitologiczne. Stąd całe wydarzenie pozostaje niepewne. Chociaż w 1871 r. niemiecki archeolog Heinrich Schliemann (który także podjął wykopaliska w Mykenach) odkrył ruiny miasta, które uważał za Troję, obecnie nie wszyscy badacze popierają tę identyfikację. Historycy i archeolodzy od lat próbują pogodzić eposy Homera z tym, co wiemy ze źródeł hetyckich o losach rejonu Morza Egejskiego w tym okresie i z odkryciami archeologicznymi. Mimo istnienia różnych teorii, wiążących np. wymieniany przez Hetytów lud Ahhiyawa z homeryckimi Achajami, a tych z kolei z Mykeńczykami, wielu badaczy wskazuje, że nie ma żadnych niepodważalnych dowodów pozwalających na taką identyfikację. Dlatego naukowcy z niecierpliwością oczekują na kolejne odkrycia zabytków z tej epoki, które być może dostarczą dokumentów pisanych w piśmie linearnym A potwierdzających lub zaprzeczających tym teoriom.
Lud ten miał charakterystyczne obyczaje grzebalne, które stały się wizytówką tej kultury. Mykeńczycy bowiem chowali swoich arystokratów w grobach o kształcie ula (tolosach), dużych okrągłych komorach grobowych z wysoko sklepionym dachem i prostym korytarzem pokrytym kamieniem wiodącym do komory. Często pochówkom towarzyszą sztylety albo inne uzbrojenie. Ponadto zmarłym zakładano złote maski, tiary, pancerze i zdobioną broń. Zmarły był chowany na siedząco i czasami poddany mumifikacji.
Odkrycie na Lefkas może otworzyć debatę na temat jednej z zagadek okresu mykeńskiego: gdzie był ojczysty ląd legendarnego bohatera Homera - Odyseusza. „To jest bardzo ważne znalezisko dla tego obszaru, ponieważ do teraz nie mieliśmy dowodów na obecność mykeńską na Lefkas” - mówi Maria Stavropoulou-Gatsi, prowadząca wykopaliska. Stavropoulou-Gatsi dodaje, że grobowiec został odkryty miesiąc temu przez buldożer, w czasie prac budowlanych. „Niestety kierowca spowodował poważne zniszczenia” - mówi.
Pośmiertna maska z Myken. Źr. Wikipedia
Grób zawierał kilka ludzkich szkieletów, a także rozbitą ceramikę, dwa kamienie pieczętne, koraliki zrobione z półszlachetnych kamieni, miedziane ozdoby i gliniane odważniki do krosien. Wydaje się, że był już splądrowany w starożytności. Mając średnicę 2,7 metra, grób jest bardzo mały w stosunku do innych, takich jak tzw. grobowiec Atreusa w Mykenach, który ma więcej niż 14 m średnicy i został zbudowany z kamieni ważących około 120 ton.
Jednak znalezisko może odnowić naukową debatę na temat lokacji Itaki Odyseusza, wspomnianej przez poematy Homera, które, jak się uważa, były luźno oparte na wydarzeniach z ery mykeńskiej. O ile pobliska wyspa Itaka jest generalnie uważana za królestwo Odyseusza, inne teorie proponowały właśnie Lefkas czy sąsiednią Kefalonię. Odyseusz, czy też Ulisses, był legendarnym królem Itaki, i głównym bohaterem homeryckiej Odysei, a także jedną z głównych postaci Iliady. Był mężem pięknej Penelopy, która wiernie oczekiwała na powrót męża z wojny trojańskiej. Odyseusz był znany ze swojej przebiegłości i sprytu.
Stavropoulou-Gatsi mówi, że odkrycie może spowodować zainteresowanie Lefkas, ale jest jeszcze zbyt wcześnie na jakiekolwiek spekulacje o Odyseuszu. „Myślę, że jest zbyt wcześnie by angażować się w taką dyskusję. Miejsce homerowej Itaki jest bardzo złożoną sprawą” - mówi.
Tytus Mikołajczak
[na podstawie Charlotte Observer]
