A przynajmniej możemy usłyszeć komputerową rekonstrukcję ich głosu, jakiej dokonał Robert McCarthy z Floryda Atlantic University. Badacz wykorzystał w tym celu antropologiczne rekonstrukcje neandertalskiego traktu głosowego, ponieważ to, co jesteśmy w stanie wymówić, zależy przede wszystkim od jego budowy. Dzięki badaniom McCarthy’ego, cały świat może teraz usłyszeć, jak najprawdopodobniej neandertalczyk wypowiadał samogłoskę „e”.
Spór o to, który gatunek człowieka jako pierwszy posługiwał się w pełni artykułowana mową, trwa od dawna. Na podstawie wielu różnych przesłanek – takich jak budowa krtani, rekonstruowana na podstawie skamieniałości, sposób życia czy kultura materialna naukowcy starają się ustalić, jak wyglądały możliwości głosowe dawnych ludzi. Istnieje spora grupa badaczy, która twierdzi, że to właśnie w pełni ukształtowane zdolności językowe – zarówno na poziomie budowy krtani, jak i umysłowych predyspozycji do tworzenia składni i abstrakcyjnych konceptów – pozwoliły naszemu gatunkowi wyprzeć mniej rozmownych krewnych z wszystkich zakątków świata.
Neandertalczyk wyewoluował w Europie z wcześniejszych gatunków człowieka. Za najbardziej prawdopodobnego przodka neandertalczyków uważa się Homo heidelbergensis. Neandertalczycy pojawili się ok. 350 000 lat temu i przetrwali na zachodnich rubieżach Europy aż do górnego paleolitu, a ich najmłodsze szczątki datowane są na ok. 28-24 000.
Kultura, jaką stworzył człowiek neandertalski, różniła się znacząco od kultury człowieka współczesnego. Odłupki, jakie wytwarzali nasi kuzyni, były masywne i stosunkowo proste, a człowiek współczesny przyniósł do Europy wiórową technikę obróbki kamienia i, co najważniejsze, sztukę bez precedensu. To właśnie malarskie wyczyny człowieka anatomicznie współczesnego świadczą, że w jego głowie zaszło coś jakościowo nowego, ponieważ technikę wiórową opanowywali czasami także neandertalczycy, a Homo sapiens nie raz, zamiast wykonywać krzemieniarskie arcydzieła, łupał prostsze, „neandertalskie” narzędzia.
Już w latach 70. XX wieku trakt głosowy neandertalczyka zrekonstruował Philips Liebermann z Brown University, dochodząc do wniosku, że dla naszych ewolucyjnych kuzynów mowa na poziomie człowieka anatomicznie współczesnego była nieosiągalna. Inni badacze twierdzą z kolei, że neandertalczycy musieli posiadać mowę, ponieważ ich mózgi były wystarczająco duże.
Swoje prace Robert McCarthy oparł na skamieniałościach sprzed 50 000 lat, jakie odkryto we Francji. – Zadanie nie było proste, ponieważ język jest tkanką miękką i nie staje się skamieniałością – opowiadał BBC. – W gardle mamy nieco tkanek kostnych, ale i one są zawieszone na mięśniach czy ścięgnach.
Wnioski, do których doszedł badacz, wskazują, że neandertalczyk nie był w stanie wydobyć z siebie tak zniuansowanych dźwięków jak my, co mogło przeszkodzić mu w stworzeniu w pełni ukształtowanej mowy. Nie dysponował na przykład samogłoskami i,o,u, przez co mógł powiedzieć mniej niż my. Nie rozróżniał też - mówią badacze – pomiędzy długą i krótką samogłoską, a „beat” i „bit” brzmiałyby w jego wykonaniu tak samo. Tylko czy rzeczywiście to świadczy o braku możliwości językowych neandertalczyków, skoro, o czym być może nie pamiętają anglosascy badacze, jest tak samo w przypadku przeciętnego użytkownika języka polskiego i wielu innych języków?
Podobne zastrzeżenia ma prof. Chris Springer, światowej sławy antropolog. Praca McCarthy’eg jest, jego zdaniem, „bardzo kreatywna”. Neandertalczycy mogli mieć ograniczone możliwości wokalne, ale, jak mówi Springer, dotyczy to wielu współczesnych języków, które wykorzystują jedynie 20 procent dźwięków, które może wyprodukować nasza krtań.
Stara dyskusja trwa. W zeszłym roku naukowcy odkryli, że dzieliliśmy z neandertalczykami gen FOXP2, odpowiedzialny za komunikacje werbalną. Ludzie, którym brakuje tego genu, cierpią na zaburzenia mowy. Skoro neandertalczycy posiadali ów „gen języka”, czy mogli milczeć? – pytają badacze. Z drugiej strony, badacze ostrzegają, że odkrycie tego genu w genomie neandertalczyka mogło być wynikiem zanieczyszczenia próbki. Gdzie jest prawda? Nie wiemy. Ale zawsze można posłuchać, jak mówił neandertalczyk według rekonstrukcji McCarthy’ego.
Eugeniusz Wiśniewski
Posłuchaj rekonstrukcji Roberta McCarthy'ego:
