Stonehenge inspiruje i zastanawia od setek lat. Całkiem niedawno naukowcy przedstawili nowe teorie, które być może wyjaśnią zagadkę powstania i przeznaczenia tego megalitu.
Jak dowodzą badacze, budowniczowie Stonehenge dysponowali zaawansowaną wiedzą geometryczną, porównywalną z odkryciami żyjącego 2000 lat później Pitagorasa. Archeologowie twierdzą także, że megality spod Salisbury od początku swojego powstania służyły jako miejsce pochówku lokalnych elit, na co wskazują najnowsze analizy szczątków ludzkich znalezionych w tej budowli.
Prehistoryczni geometrzy
Anthony Johnson, archeolog z Uniwersytetu w Oksfordzie, poświęcił pięć lat badań na przebadanie Stonehenge. Niedawno ogłosił wyniki swojej pracy: twierdzi mianowicie, że megalit został zaprojektowany przez prehistorycznych inżynierów dysponujących imponującą wiedzą geometryczną. Jego odkrycie może mieć duże znaczenie dla zrozumienia ludzi, którzy zbudowali megalit. Według Johnsona, genezy Stonehenge nie należy poszukiwać w prehistorycznej astronomii, lecz w ówczesnych studiach nad geometrią.
Zdaniem badacza prehistoryczni budowniczy zgromadzili w ciągu setek lat olbrzymią wiedzę geometryczną. Nabywali ją w sposób empiryczny, konstruując prostsze budowle. Dzięki temu mogli zastosować osiągnięcia wielu pokoleń w zaprojektowaniu, wstępnej obróbce i ustawieniu kamieni składających się na Stonehenge. Co więcej, archeolog twierdzi, że wiedza ta była uważana za formę wiedzy tajemnej albo magii. Ci, którzy posiedli jej tajniki, stawali się uprzywilejowaną elitą.
Najbardziej zaawansowanym osiągnięciem konstruktorów Stonehenge było stworzenie okręgu 56 dołów o średnicy 87 m, który jest umieszczony dokładnie wewnątrz obrzeża zewnętrznego wału ziemnego otaczającego monolit. Doły te tworzą regularny, 56-boczny wielokąt. Zdaniem Johnsona ten zewnętrzny wielokąt został wyrysowany przy zastosowaniu geometrii kwadratu i koła, co dowiódł przy zastosowaniu analizy komputerowej i archeologii eksperymentalnej.
Archeolog uważa, że mierniczy rozpoczęli swoją pracę przez wyrysowanie koła przy użyciu liny. Następnie umieścili cztery rogi kwadratu w obwodzie tego okręgu, umieszczając wewnątrz koła drugi kwadrat, tworząc w ten sposób wewnętrzny ośmiobok. Wierzchołki ośmioboku były użyte jako miejsca zakotwiczenia lin, które były potrzebne do „wyrysowania” łuków, które przecinały obwód okręgu w ten sposób stopniowo tworzący boki wielkiego wielokąta. Rzeczywiście, eksperyment wykazał, że powstała 56-boczna figura jest najbardziej złożonym wielokątem, który można stworzyć dzięki geometrii kwadratu i koła, używając tylko pojedynczego kawałka liny.
Koncentryczne wielokąty
Badania Johnsona, opublikowane w książce Solving Stonehenge (Rozwiązując Stonehenge) pod koniec czerwca, pokazują, że Stonehenge zawdzięcza swój projekt wiedzy geometrycznej. Megalit zawiera nie mniej niż sześć koncentrycznych wielokątów:
1) 56-boczny zewnętrzny wielokąt zbudowany ok. 2950 roku p.n.e.;
2) regularny ośmiobok zbudowany około 2500 roku p.n.e. wewnątrz tego poprzedniego;
3) i 4) dwa koncentryczne, aczkolwiek częściowo niedokładne 30-boczne wielokąty zbudowane około 1650 roku p.n.e., które zostały oparte na serii sześciokątów;
5) 30-boczny wewnętrzny wielokąt także oparty na geometrii sześciokątów (to pierścień wielkich kamieni sarsenowych, o średnicy 33 metrów, składający się z 30 wielkich stojących kamieni, na które ułożono poziomo kamienie płytowe; pierścień został zbudowany około 2500 r. p.n.e.);
6) i 7) dwa prawdopodobne 40-boczne koncentryczne wielokąty (prawdopodobne wcześniejsze pozycje niebieskich kamieni postawionych około 2600 roku p.n.e., a następnie rozebranych w ostatniej fazie konstrukcyjnej megalitu), które zostały potem zmodyfikowane na figury 30-boczne.
8) Budowniczowie ustawili także centralne kamienie na planie „podkowy” przy zastosowaniu
Znaków mierniczych użytych do stworzenia 30-bocznego wielokąta bloków sarsenowych.
Dzięki archeologii eksperymentalnej dowiedziono, że większość ustawienia zabytku była wcześniej zaplanowana. Także wielkie kamienie sarsenowe były wcześniej wykonane poza miejscem przeznaczenia i zainstalowano je potem według wskazówek prehistorycznych inżynierów. – Przez lata ludzie spekulowali, że Stonehenge zostało zbudowane jako złożone obserwatorium astronomiczne. Moje badania sugerują, że tak nie jest, nie licząc ustawienia budowli w zgodności do przesilenia letniego i zimowego - powiedział Johnson gazecie The Independent. - Natomiast podkreślają one, że to wiedza o geometrii i symetrii była ważnym składnikiem systemu wierzeń neolitycznych. To dowodzi, że budowniczowie Stonehenge na 2000 lat przed Pitagorasem mieli wyrafinowaną wiedzę, która pochodziła z ich doświadczenia, a dorównywała geometrii pitagorejskiej - dodaje.
Znajomość geometrii budowniczych Stonehenge nie była dotychczas uważana za kluczową w rozwikłaniu tajemnic tej budowli. Wydaję się jednak, że niesłusznie. Pojawiły się już pierwsze komentarze dotyczące badań Johnsona. Na przykład Sir Barry Cunliffe z Uniwersytetu w Oksfordzie sądzi, że badania Anthony'ego Johnsona są „znaczącym krokiem do przodu w wyjaśnieniu zagadki Stonehenge”.
Stonehenge cmentarzem?
Niedawne badania zdają się rozwiązywać zagadkę pochówków znalezionych w Stonehenge i jednocześnie sugerują jakie było przeznaczenie tej konstrukcji. Pod koniec maja b.r. Uniwersytet w Sheffield ogłosił, że zdaniem ich archeologów, profesora Mike’a Parker-Pearsona i profesora Andrew Chamberlaina, całopalne pochówki znalezione w obrębie megalitu należą do zmarłych z powodów naturalnych członków pojedynczej elitarnej rodziny i ich potomków, być może dynastii rządzącej. Główną podstawą dla takiego poglądu jest mała ilość pochówków w najwcześniejszej fazie Stonehenge. Ich ilość rośnie natomiast w kolejnych wiekach, w miarę gdy przybywało potomków ludzi, którzy pierwsi zostali pochowani w megalicie.
Wcześniej wielu archeologów uważało, że w Stonehenge chowano ludzi jedynie między 2700 a 2600 rokiem p.n.e., zanim ułożono wielkie kamienie sarsenowe. Nowe badania sugerują nowe rozwiązanie zagadki pierwotnego przeznaczenia zabytku i pokazują, że używano go jako cmentarz dłużej niż 500 lat. Najwcześniejszy datowany pochówek całopalny - niewielka sterta spalonych kości i zębów - pochodzi z jednego z dołów wokół krawędzi Stonehenge, znanej jako Otwory Aubrey’a. Datowany jest na okres od 3030 do 2880 roku p.n.e., mniej więcej na czasy, w których wykopano rów czy fosę i zbudowano nasyp wokół Stonehenge na równinie Salisbury.
Drugi pochówek, z rowu otaczającego Stonehenge, należy do dorosłego człowieka i pochodzi z okresu od 2930 do 2870 roku p.n.e. Najpóźniejszy pochówek całopalny pochodzi z północnej strony rowu i należało do 25-letniej kobiety. Jest datowany na lata 2570-2340 p.n.e., mniej więcej w czasie, gdy pierwsze układy kamieni sarsenowych pojawiły się w Stonehenge. To pierwszy raz gdy jakikolwiek z pochówków całopalnych ze Stonehenge został datowany metodą radiowęglową. Datowane pochówki zostały wydobyte w latach 50. XX wieku i były przechowywane w pobliskim Salisbury Museum.
Innych 49 całopalnych pochówków zostało wykopanych w Stonehenge w latach 20. XX wieku, ale wszystkie zostały ponownie umieszczone w ziemi, ponieważ uważano, że nie mają one wartości naukowej. Archeologowie oceniają, że wewnątrz Stonehenge zostało pochowanych około 240 ludzi i wszyscy zostali poddani kremacji.
Królewskie mauzoleum?
Badania te są rezultatem Stonehenge Riverside Project, projektu opartego na współpracy pomiędzy pięcioma uniwersytetami Wielkiej Brytanii, wspartego finansowo przez National Geographic Society i inne organizacje. W ostatnim sezonie wykopaliskowym w pobliżu Stonehenge między innymi odkryto domy w pobliskim Durrington Walls, dokładnie określono datę zewnętrznego okręgu Stonehenge, wykonano także badania tzw. „kamienia kukułki” (pojedynczego przewróconego kamienia sarsenowego w rejonie) i drewnianych zabytków na południe od Woodhenge (neolitycznego okręgu zbudowanego z drewna).
Profesor Mike Parker-Pearson z Departamentu Archeologii w Uniwersytecie w Sheffield, który prowadzi Stonehenge Riverside Project, powiedział dla serwisu informacyjnego Uniwersytetu w Sheffield: „Nie sądzę by zwykli ludzie byli chowani w Stonehenge - wyraźnie było to wyjątkowe miejsce w tym czasie. Należy założyć, że ktokolwiek został tam pochowany miał dobre referencje”. I dodaje: „Ludzie tu pochowani musieli pochodzić z bardzo małej i wybranej populacji. Archeolodzy długo spekulowali czy Stonehenge zostało stworzone przez prehistorycznych wodzów, może nawet starożytną rodzinę królewską, i nasze wyniki sugerują, że to nie tylko prawdopodobne, że tak właśnie jest w tym przypadku, ale także, że było to miejsce wiecznego spoczynku ich doczesnych szczątków”.
Badacze z ośrodków zaangażowanych w Stonehenge Riverside Project, a także z innych uczelni, będą kontynuować swoje badania. Współczesna technologia daje niepowtarzalne możliwości, które pozwalają na dokładną analizę megalitu. Dzięki wielu dziesięcioleciom badań znamy dzisiaj już dość dobrze społeczeństwo prehistoryczne. Mimo to nowe odkrycia na jego temat wciąż zaskakują. Już 5000 lat temu ludzie prehistoryczni dysponowali zaawansowaną wiedzą na temat geometrii i inżynierii, która pozwoliła im zbudować tę zadziwiającą konstrukcję, jaką jest Stonehenge. Nowe badania sugerują także, że elita ówczesnego społeczeństwa zbudowała ten megalit, jako monumentalny grobowiec dla swoich przedstawicieli.
Tytus Mikołajczak
