Przyczyną choroby są mutacje genu CFTR, których skutkiem jest brak działającego białka CFTR. W organizmie powstaje nadmiernie lepki śluz powodujący zaburzenia głównie w układzie oddechowym, pokarmowym i rozrodczym.
Mukowiscydoza występuje u jednego na 2500-4400 urodzonych dzieci w Polsce
Chore dziecko zawsze dziedziczy dwie wadliwe kopie genu powodującego mukowiscydozę - jedną od swej matki, drugą od ojca. Osoby, u których uszkodzona jest tylko jedna kopia genu to tzw. nosiciele (mutacji), nie mają objawów choroby.
NAUKA w portalu PolskieRadio.pl
W przypadku, gdy oboje rodzice są nosicielami mutacji w genie CFTR (czyli są osobami zdrowymi, ale posiadają jedną kopię genu zawierającą mutację, a drugą prawidłową) prawdopodobieństwo wystąpienia choroby u ich dziecka wynosi 25 proc. dla każdej ciąży, co jednocześnie oznacza, że mają 75 proc. szans na urodzenie dziecka zdrowego.
Ze względu na stosunkowo wysoką częstość nosicielstwa mutacji w genie CFTR, nawet w przypadku wykrycia mutacji w jednej kopii genu u dziecka zdrowego, jego rodzice mają 25-krotnie podwyższone ryzyko urodzenia dziecka chorego na mukowiscydozę z kolejnych ciąż.
Dlatego powinni udać się do Poradni Genetycznej i rozważyć, wraz z lekarzem genetykiem, wykonanie analizy genu CFTR, co umożliwi dokładniejsze obliczenie ryzyka.
W takiej sytuacji lekarz doradzi wykonanie najpierw analizy nosicielstwa zidentyfikowanej mutacji, a następnie u tego z partnerów, który mutacji nie ma, wykonanie rozszerzonej analizy genu CFTR w celu sprawdzenia, czy osoba ta nie jest nosicielem innej mutacji genu CFTR.
Gdy jeden z rodziców dziecka choruje na mukowiscydozę, a drugi jest nosicielem mutacji genu CFTR, ryzyko odziedziczenia choroby wynosi już 50 proc.
W przypadku, gdy jeden z rodziców choruje na mukowiscydozę, a drugi nie jest nosicielem wadliwego genu, ryzyko odziedziczenia choroby jest bardzo niskie, jednak dziecko na pewno będzie nosicielem mutacji genu CFTR.
Jak mukowiscydoza jest dziedziczona?
Mukowiscydoza jest dziedziczona w sposób autosomalny recesywny. Co to oznacza?
Człowiek ma 46 chromosomów: 44 autosomalne (22 odziedziczone od matki i 22 od ojca) oraz 2 chromosomy płci (dziewczynki mają dwa chromosomy X, tj. XX, mężczyźni XY). W chromosomach są zawarte wszystkie informacje dotyczące funkcjonowania organizmu.
Gen CFTR znajduje się na jednym z chromosomów autosomalnych (chromosom 7) - stąd "dziedziczenie autosomalne". Ten gen zawiera informację o białku CFTR.
- Białko CFTR koduje przezbłonowy kanał jonowy, który transportuje jony chlorkowe przez lipidowe błony komórkowe komórek nabłonkowych m.in. w układzie oddechowym, rozrodczym i pokarmowym - tłumaczy dr Katarzyna Wertheim-Tysarowska.
- Skutkiem mutacji genu CFTR może być brak białka CFTR lub jego nieprawidłowe działanie. Powoduje to zaburzenie transportu jonów, czego efektem jest powstanie gęstej i lepkiej wydzieliny, która zalega w narządach doprowadzając w konsekwencji do ich uszkodzenia i dysfunkcji - wskazuje.
Mutacje mogą mieć różny wpływ na białko powodując różny stopień nasilenia choroby. U niektórych osób nie rozwija się mukowiscydoza, a nieprawidłowości mogą dotyczyć tylko jednego narządu. Mówimy wówczas o chorobie CFTR-zależnej. Jedną z nich jest np. tzw. CBAVD związana z niedrożnością nasieniowodów i niepłodnością męską.
Para ma wadliwy gen. Co dalej?
Ryzyko urodzenia dziecka chorego na mukowiscydozę dla pary nosicieli zawsze wynosi 25 proc. dla każdej ciąży niezależnie od tego czy i ile chorych dzieci już się urodziło danej parze. W niektórych rodzinach występuje zatem kilkoro dzieci z mukowiscydozą.
Należy również pamiętać, że istnieje 50-proc. ryzyko przekazania dziecku mutacji przez rodzica - nosiciela , a to znaczy, że w przyszłości również ono będzie miało podwyższone ryzyko posiadania dziecka chorego na CF. Jednocześnie informacja o występowaniu mutacji stanowi także podstawę do wykonania analizy nosicielstwa tej mutacji u innych członków rodziny. Wskazana jest w każdym przypadku konsultacja genetyczna.
Co jeśli wykryto mutację u krewnego?
Ryzyko odziedziczenia mutacji od nosiciela wynosi 50 proc., a zatem jeśli u kogoś w rodzinie wykryto mutację, istnieje wysokie ryzyko nosicielstwa tej mutacji u innych członków rodziny, a także podwyższone ryzyko posiadania przez nich dzieci chorych na mukowiscydozę.
W takim przypadku lekarz genetyk kieruje krewnych nosiciela na analizę genetyczną celem identyfikacji mutacji.
Jeśli mutacja zostanie wykryta u krewnego, ma on 25-krotnie podwyższone ryzyko posiadania chorego dziecka. Wtedy lekarz genetyk skieruje na badanie również jego partnera, po to by sprawdzić jego ewentualne nosicielstwo mutacji w genie CFTR i zweryfikować ryzyko posiadania chorego dziecka.
Trudność w genetycznym diagnozowaniu mukowiscydozy
Trudność diagnozowania polega na tym, że gen CFTR jest dużym genem, w którym znajduje się bardzo dużo różnych mutacji. Obecnie znanych jest ponad 2000 mutacji tego genu. Pojawiają się wciąż nowe doniesienia o identyfikacji nowych defektów u pacjentów z mukowiscydozą.
16 z nich to mutacje częste w populacji polskiej, występujące w 77 proc. zmutowanych kopii genu CFTR. W pozostałych 23 proc. zmutowanych kopii genu CFTR występują mutacje rzadkie (których jest ponad 2000) lub nowe (które nie były jeszcze opisywane w piśmiennictwie).
Gen CFTR składa się z 27 fragmentów kodujących. Aby zbadać 16 najczęstszych mutacji, należy zanalizować 7 fragmentów, natomiast przy rozszerzonej analizie należy zbadać wszystkie 27 fragmentów.
Jest to analiza czaso- i kosztochłonna - koszt analizy wszystkich 27 fragmentów genu CFTR to około 2500-3000 zł.
Agnieszka Pochrzęst-Motyczyńka, PAP Zdrowie, kk
