Idea powstania Radiowego Centrum Kultury Ludowej rodziła się długo, co najmniej dwa lata, a była efektem ważnej i długoletniej pracy pasjonatów z Redakcji Muzyki Ludowej. Choć Redakcja ta powstała tuż po II wojnie światowej i w założeniu miała służyć ludowemu państwu, to dzięki profesjonalizmowi i oddaniu redaktorów służyła przede wszystkim kulturze narodowej - to znaczy zachowaniu, podtrzymaniu, promocji muzyki tradycyjnej i szeroko pojętej kultury ludowej.
Warto przypomnieć tutaj takie nazwiska jak Barbara Krasińska, długoletnia szefowa Redakcji, inicjatorka nagrań na Festiwalu Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu, i Marian Domański, niestrudzony kolekcjoner radiowych nagrań postaci kultury ludowej, muzyków, poetów, przedstawicieli kultury materialnej: rzeźbiarzy, malarzy, garncarzy itd. Wspomnienia związane z tamtym okresem pracy redakcyjnej pełne są anegdot, ale efekt cieszy do dzisiaj, bo to wtedy powstawały najciekawsze nagrania archiwalne. Czemu akurat wtedy? Ponieważ muzykanci wówczas jeszcze grali po wsiach i weselach i cieszyli się tym, co swoje!
Ta tradycyjna kultura powoli zaczęła zanikać i w latach 80. widać było powolny jej upadek. Odchodzili starzy muzykanci, nie przybywało niestety nowych. Polskie Radio zdecydowało się wspomóc tę kulturę i powołało Radiowe Centrum Kultury Ludowej. Do tej idei przychylił się ówczesny Zarząd Polskiego Radia, rozumiejący sens misji radia publicznego i wagę dziedzictwa.
Od początku swojego istnienia Centrum i jego pracownicy - etnomuzykolodzy, antropolodzy, socjolog - postawili sobie kilka celów. Najważniejszy to informowanie na antenach Polskiego Radia o wydarzeniach z dziedziny szeroko pojętej kultury ludowej polskiej i świata, uświadamianie słuchaczom wagi tej części kultury narodowej, oswajanie z jej nowym obliczem, powodowanie zmiany stereotypu myślenia o niej, pokazywanie wartości i siły integrującej naród, a tkwiącej w kulturze ludowej. Równolegle do pracy antenowej stale dokumentujemy różne zjawiska kultury ludowej, pozostawiając w radiowym Archiwum bezcenne nieraz jej zabytki - rejestracje muzyczne, nagrania rozmów z wybitnymi twórcami, ślady świata zwyczajów, pieśni, opowieści, który powoli odchodzi.
Przez 25 lat istnienia Centrum powstało tysiące minut nagrań muzyki ludowej zarówno polskiej, jak i mniejszości narodowych i etnicznych zamieszkujących Polskę oraz muzyki ludowej Polaków poza granicami kraju. W latach 90. redaktorzy RCKL prowadzili nagrania wśród Polaków na Litwie, Białorusi - Grodzieńszczyźnie, Zaolziu, na Ukrainie, w Rumunii, w Kazachstanie, Brazylii i Argentynie. Efektem wypraw są unikatowe w skali kraju nagrania słowa i muzyki związanej z kulturą ludową, które znalazły się na płytach serii "Muzyka Źródeł - Z kolekcji muzyki ludowej Polskiego Radia". Obecnie to 31 płyt, wyjątkowa seria wydawana przy pomocy finansowej Ministerstwa Kultury. Na tych płytach znajduje się wybór nagrań ludowych śpiewaków i instrumentalistów oraz kapel dokonanych przez lata przez dwa pokolenia redaktorów. Znaczna część tych nagrań powstawała podczas Festiwalu Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu, ale są to także nagrania dokonane w terenie, w domach, w warunkach studyjnych i w studiach radiowych. Seria jest ważnym dokumentem, źródłem poznania polskiej muzyki ludowej. Ponadto jest źródłem inspiracji: korzysta z niej wielu muzyków folkowych, zespoły ludowe, i wszyscy szukający repertuaru i szkoły.
W miarę możliwości finansowych Centrum stara się sprawować mecenat nad kulturą ludową i jej twórcami, fundując nagrody na festiwalach i - w ostatnich latach - nagrodę specjalną audycji "Źródła" dla wybitnego twórcy.
Nasza działalność antenowa to reportaże, magazyny, audycje muzyczne, relacje z imprez, bloki programowe, koncerty (na antenie radiowej Jedynki, Dwójki, a także Trójki). Najważniejszą pozycją jest magazyn "Źródła" w Programie 2, codziennie o godzinie 15.15, a w nim można słuchać muzyki ludowej w swojej autentycznej postaci, rozmów z jej twórcami, a także wielobarwnej stylistycznie muzyki z Polski i świata.
Ważnym wydarzeniem poza antenowym jest doroczny Festiwal Folkowy Polskiego Radia "Nowa Tradycja". istniejący od 1998 roku. Jego celem jest promowanie muzyki opartej na ludowych źródłach -polskich oraz mniejszości narodowych i etnicznych zamieszkujących Polskę, wykonywanej przez młodych artystów, zwłaszcza ze środowiska miejskiego. Festiwal ma charakter konkursu i wychował już wielu artystów, w czasie ponad dwudziestu lat jego istnienia wzięło w nim udział kilkaset zespołów, z których wiele zrobiło wspaniałe kariery. Dość wspomnieć Kapelę ze Wsi Warszawa czy Bester Quartet. Od wielu lat ważnym elementem festiwalu jest koncert Muzyka Źródeł, w którym prezentowani są twórcy muzyki tradycyjnej z wybranych regionów, w których jest ona jeszcze żywa. Nowa Tradycja to także dwa konkursy płytowe - Folkowy Fonogram Roku i Fonogram Źródeł. No i wspaniałe koncerty pozakonkursowe artystów z całego świata.
Poza festiwalem Nowa Tradycja RCKL organizuje koncerty w Studiu Koncertowym Polskiego Radia im. Witolda Lutosławskiego i w studiu im. Władysława Szpilmana. Tam przez kilka lat odbywała się Muzyczna Scena Tradycji, cykl prezentacji wybranych zespołów polskich i zagranicznych.
Lista wybitnych artystów polskich i zagranicznych, którzy brali udział w tych wydarzeniach, jest bardzo długa: od muzyków afrykańskich po indyjskich i od arabskich po reprezentantów muzyki i tradycji różnych krajów i grup etnicznych Europy!
Do promocji polskiej muzyki tradycyjnej i folkowej przyczynia się także współpraca z Europejską Unią Radiową prowadzona od 1992 roku. To aktywny udział we wspólnych projektach, koncertach i festiwalach. RCKL i Polskie Radio było organizatorem takich festiwali trzykrotnie, w 1995 roku w Zakopanem, w roku 2005 w Gdańsku i w roku 2015 w Krakowie. W wymianie programów, koncertów, płyt uczestniczy kilkadziesiąt radiofonii z Europy.
Działalności Radiowego Centrum Kultury Ludowej nie sposób przecenić. Nie ma zapewne drugiej takiej instytucji w Polsce, która może poszczycić się podobnym trwałym dorobkiem. Mimo iż radio to medium ulotne, to efekty naszych działań w postaci nie tylko nagrań i płyt, ale przede wszystkim rozkwitu polskiej muzyki ludowej, wzrastającej liczby wartościowych zespołów są dostrzegalne. Cieszymy się z tego, że praca dwóch pokoleń pasjonatów RCKL przyczynia się do tego rozwoju.
Maria Baliszewska
