9 lutego 1945 roku miasto opuściła księżna Dorota Maria ze Szlezwika-Holsztynu – ostatnia osoba pochodząca z rodu włodarzy, którzy zarządzali Przemkowem od połowy XIX wieku. Wyzwolenie miasta nastąpiło dzień później, 10 lutego. W tym czasie przebywało w mieście zaledwie pięciu Polaków. Pierwsi powojenni mieszkańcy Przemkowa rekrutowali się z osadników Polski Centralnej oraz repatriantów z terenów ZSRR i Europy Zachodniej. W przeważającej części osadnikami byli rolnicy. W lutym 1946 roku w Przemkowie zamieszkiwało 1707 osób, dla porównania – w 1939 roku mieszkańców było 4860. W 1947 roku w mieście osiedlali się głównie Łemkowie kierowani tutaj w ramach operacji „Wisła”. Wiosną tego roku przybyło około 90 rodzin. „Miałem 10 lat, jak nas stamtąd wyrzucali – mówi Dymytro i dodaje – przeżyłem to wszystko okropnie. Mama piekła chleb, szyła, bo gdzieś nas mają wywieźć. Przyjeżdżali agitatorzy i namawiali Łemków na wyjazd na Ukrainę. Pamiętam tato poszedł na obowiązkowe zebranie, to już był koniec 1946 roku. Mama po powrocie pyta się taty: Zgodziłeś się na wyjazd na Ukrainę? Tata był tkaczem, miał swoją ziemię, odpowiedział: Ja nie zwariowałem, mam tu ziemi 7 hektarów i warsztat, na co mnie tam wyjazd! Wiosną 1947 roku dalej agitacja była prowadzona. Pewnego dnia tata przychodzi to mamy. Mówi: Wiesz co Julia mi powiedzieli? «Nie pojedziesz na wastok, pojedziesz na zapad [nie pojedziesz na wschód, pojedziesz na zachód]». W maju, czerwcu zaczęli ludzi wywozić siłą”.
Historie niewypłakane opowiadali mieszkańcy Przemkowa, Kresowiacy i Łemkowie: Anna Krzeszewska, Anna Janikowska, Mieczysław Szwed, Krystyna Paluch, Dymyrto Boczniewicz, Rozalia Bura i Melania Mołoczak.
Kronika Stowarzyszenia Dzieci Wojny w Polsce
***
Tytuł audycji: Historia Niewypłakana
Prowadził: Joszko Broda
Data emisji: 3.09.2022
Godzina emisji: 8.50
