Opozycja komunistyczna w Czechosłowacji w latach 70. i 80. kojarzona jest przede wszystkim z Kartą 77. Nazwą tą potocznie określano środowisko, które rozpoczęło działalność w 1977 roku i kontynuowało ją do końca rządów komunistycznych.
Geneza
- Trzeba pamiętać, że Karta nie była jedyną formą manifestowania sprzeciwu. Ruch protestu przeciwko czeskiej rzeczywistości politycznej rozwinął się po 1968 roku na emigracji, gdzie powstało kilka oficyn wydawniczych – mówił prof. Rafał Habielski w 1998 roku, w audycji "Dźwiękowy przewodnik po historii najnowszej".
08:06 Karta 77.mp3 Audycja z cyklu "Dźwiękowy przewodnik po historii najnowszej". O opozycji komunistycznej w Czechosłowacji i ogłoszeniu "Karty 77" rozmawia Andrzej Sowa z prof. Rafałem Habielskim. (PR, 22.12.98)
Szczególnie aktywne było powstałe w Kanadzie w 1971 roku wydawnictwo '68 Publishers. Systematycznie wydawało i dostarczało do Czechosłowacji książki pisarzy czeskich i słowackich, zwłaszcza tych, których publikacji zakazano w kraju.
Czeskie wydawnictwa emigracyjne powstały ponadto w Republice Federalnej Niemiec, Wielkiej Brytanii, Austrii i Szwajcarii. Natomiast w Czechosłowacji były produkowane i kolportowane druki samizdatowe. Rozpowszechniano w ten sposób przede wszystkim książki poświęcone najnowszym dziejom politycznym tego kraju.
W 1975 roku w Helsinkach odbyła się Konferencja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie zakończona przyjęciem "aktu końcowego". Jeden z zapisów dotyczył poszanowanie praw człowieka i podstawowych wolności. Władze w Czechosłowacji, podobnie jak to zrobili komuniści w innych krajach bloku wschodniego, ratyfikowały dokument. Ośmieliło to przeciwników systemu socjalistycznego. Czescy opozycjoniści zaczęli się organizować.
Karta 77
- Bezpośrednim powodem opracowania deklaracji, której autorzy zwracali uwagę na stan przestrzegania praw człowieka w Czechosłowacji były represje wobec rockowego zespołu o nazwie The Plastic People of The Universe, którego repertuar władze uznały za godzący w ideały wychowania socjalistycznego - tłumaczył prof. Habielski.
Deklarację podpisało 242 czechosłowackich intelektualistów. Między innymi minister spraw zagranicznych z czasów "praskiej wiosny" Jiří Hájek, filozof Jan Patočka, historyk Milan Hübl, poeta Jaroslav Seifert i dramaturg Václav Havel.
- Karta 77 nie była organizacją polityczną - komentował historyk. - Była natomiast ruchem protestu przeciw łamaniu i nieszanowaniu praw człowieka, które Czechosłowacja zobowiązała się przestrzegać. Sygnatariusze koncentrowali się na obronie pokrzywdzonych i zwracaniu uwagi opinii międzynarodowej na sferę wolności obywatelskich oraz jakość stosunków między władzą a społeczeństwem.
Działania podejmowane przez sygnatariuszy Karty 77 początkowo nie zyskały dużej aprobaty w Czechosłowacji. Wzbudzały raczej szersze zainteresowanie poza granicami tego kraju.
Reakcja władz
Dla władzy Karta 77 stanowiła groźny precedens. Nadwyrężała monopol Czeskiej Partii Komunistycznej, która wszelkimi sposobami chciała kontrolować społeczeństwo.
Z tego powodu środowisko Karty zostało poddane całemu szeregowi różnorakich represji, które we wszystkich wypadkach miały na celu zniechęcenie do prowadzenia dalszej działalności opozycyjnej. Sygnatariusze stali się obiektem niewybrednej kampanii propagandowej. Niektórzy zostali aresztowani. Akcja podjęta przez komunistów nie przyniosła jednak pożądanych efektów. Działacze Karty 77 nie ustawali w walce z systemem. Na Zachodzie organizowano akcje w ich obronie.
Karta 77 i KOR
Karta 77 nawiązała kontakt z polskim Komitetem Obrony Robotników. Już w roku 1978 działacze KOR i Karty 77 spotykali się na granicy polsko-czechosłowackiej w Sudetach. Członkowie KOR, gdy w 1979 roku aresztowano dziesięciu sygnatariuszy, zebrali 30 tys. złotych na pomoc prześladowanym. Przekazywali też na Zachód wiadomości o procesie zatrzymanych dysydentów.
W tym czasie można wreszcie mówić o wzroście popularności ruchu w Czechosłowacji. W 1977 roku deklarację podpisały 242 osoby, natomiast trzy lata później lista sygnatariuszy wzrosła do ponad 1000.
Znaczenie
Rzeczywiste znaczenie Karty 77 było minimalne. W przeciwieństwie do powołanej w 1980 roku "Solidarności" była ruchem elitarnym. Wyrażała interesy małej grupy prześladowanych intelektualistów, a nie większości społeczeństwa. Dlatego nie wywołała bardziej masowego ruchu społecznego.
- Nie ulega jednak wątpliwości, że rola jaką odegrała Karta 77 znacznie wykraczała poza zakres bezpośrednich celów i działań podejmowanych przez jej sygnatariuszy. Komuniści czescy przekonali się o tym podczas aksamitnej rewolucji jesienią 1989 roku – mówił prof. Rafał Habielski.
Od tej pory władze miały świadomość, że łamanie praw obywatelskich, ograniczanie wolności słowa oraz niesprawiedliwość czyniona w majestacie prawa przestały być działaniami, które można ukryć przed opinią publiczną.
mjm/im
